Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հարցազրույց է տվել թուրքական լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներին: Հարցազրույցի սղագրությունը ներկայացնում ենք ստորև.

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Թուրքիայի Հանրապետության զանգվածային լրատվական միջոցների հարգելի ներկայացուցիչներ, ողջունում եմ բոլորիդ։

Որքան հիշում եմ, սա աննախադեպ առիթ է և աննախադեպ ֆորմատ, այսինքն՝ նման ձևաչափով հանդիպում նախկինում երբեք տեղի չի ունեցել, և կարծում եմ, լավ է, որ այսօր զրուցելու և մտքեր փոխանակելու առիթ ենք ունենալու: Հաջող աշխատանք եմ մաղթում բոլորիս և պատրաստ եմ պատասխանել ձեր բոլոր հարցերին, խնդրեմ:

T 24, Բարչըն Յինանչ - Հարգարժան, պարոն վարչապետ, թուրքերենում մենք մի խոսք ունենք՝ ջուրը փոքրին, խոսքը մեծին, հուսով եմ, որ այս խմբի մեջ ամենատարիքովը ես չեմ, բայց ընկերներս խնդրեցին, որ ես Ձեզ շնորհակալություն հայտնեմ, այդ իսկ պատճառով, ինչպես Դուք նշեցիք, այո, աննախադեպ այս առիթի համար շատ շնորհակալ ենք և այդ շնորհակալությամբ ենք ուզում սկսել մեր խոսքը՝ ոչ մի միայն Ձեզ, այլ Ձեր աշխատակազմին, ամեն ինչի համար շնորհակալ ենք։

Sözcü TV, Բուրաք Թաթար – Առաջին հարցը կարող եմ ես տալ։ Դարձյալ այս առիթի և հրավերի համար շնորհակալություն։ Ես Բուրաք Թաթարն եմ Sözcü TV-ի արտաքին լրատվական բաժնի տնօրենը։ Այս պահին Թուրքիա-Հայաստան հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում ի՞նչ կետի ենք հասել, հստակ ո՞րտեղ ենք գտնվում։ Եվ այսպիսի հարց է ինձ հետաքրքրում, եթե մի օր Դուք քաղաքականությունը թողնեք և թոշակի անցնեք՝ Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների և հատկապես Հարավային Կովկասի հետ կապված ինչպիսի՞ ժառանգություն կցանկանայիք թողնել ձեզնից հետո։ Ինչպիսի՞ երազանք ունեք տարածաշրջանի հետ կապված։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Դե երկրորդ հարցին շատ կոնկրետ շատ դժվար է պատասխանել, որովհետև դեռ պետք է տեսնենք, թե ինչ արդյունքներ ենք արձանագրում և ինչ արդյունքներ կան ամփոփելու։ Իհարկե, եթե ցանկությունների ժանրից խոսենք, միանշանակ կցանկանամ, որ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հաստատված լինեն դիվանագիտական հարաբերություններ, սահմանը բաց լինի երկաթուղային, ավտոտրանսպորտային հաղորդակցությունների համար, գործարար կապերը լինեն ուղիղ, ես նկատի ունեմ սահմանահատումների և տրանսպորտային կապերի առումով, որովհետև այսօր էլ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև բավականին լայն առևտրաշրջանառություն կա, գործարար կապեր կան, բայց ըստ էության, դա տեղի է ունենում ոչ ուղղակի ձևով:

Եվ իհարկե, այս խոսակցությունը, որ սկսվել է Հայաստանի և Թուրքիայի միջև, շատ կարևոր է և ինձ հաճախ են հարցնում, թե ինչ արդյունքներ կան Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններում: Իհարկե, որպես կանոն մենք ասում ենք, որ մեր հատուկ ներկայացուցիչների ձևաչափով տեղի ունեցած հանդիպումներում ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն, որ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանը, ցամաքային սահմանի մասին է խոսքը, կբացվի երրորդ երկրների քաղաքացիների և դիվանագիտական անձնագիր կրողների համար, և իհարկե, մենք սպասում ենք այդ պայմանավորվածության իրագործմանը: Այս պայմանավորվածությունը ձեռք է բերվել դեռ 2022 թվականի ամռանը, բայց, քանի որ այս պայմանավորվածությունն իրականացված չէ, շատերը մեկնաբանում են, որ արդյունքներ չկան Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններում:

Ես, անկեղծ ասած, պիտի չհամաձայնվեմ դրա հետ, որովհետև Հայաստանի և Թուրքիայի մեջ այսօր կա շատ ուղիղ երկխոսություն, շատ ուղիղ խոսակցություն, և եթե հաշվի առնենք մեր հարաբերությունների նախընթաց շրջանը, սա շատ էական փոփոխություն է։ Հայաստանի և Թուրքիայի դիվանագիտական ներկայացուցիչները մշտական ուղիղ կապի մեջ են իրար հետ։ Եվ նորից եմ ասում, կողքի հայացքի համար սա գուցե թե այդքան կոնկրետ արդյունք չէ, բայց իմ և պետական կառավարման համակարգերում գտնվող մարդկանց համար սա կոնկրետ արդյունք է, որովհետև մենք նախկինում նույնիսկ զրկված ենք եղել միմյանց տեսակետներն իրարից ճշտելու հնարավորությունից, հասկանու՞մ եք, մենք, որպես կանոն, երրորդ երկրների միջոցով ենք իմացել, իսկ ի՞նչ են մտածում Անկարայում։ Անկարան, ըստ էության, երրորդ երկրների միջոցով է իմացել, թե ինչ են մտածում Երևանում։

Հիմա նույնիսկ այդպիսի իրադրություններ կան և բառիս բուն իմաստով մեր տարբեր ներկայացուցիչներ կարող են ուղղակի զանգել և հարցնել, իսկ դուք այս հարցի վերաբերյալ ի՞նչ կարծիք ունեք, և սա էական փոփոխություն է, որը շատ կարևոր է, և ես համոզված եմ, որ դա բերելու է արդյունքներ։ Եվ մենք նաև փոխադարձաբար ավելի լավ ենք հասկանում, իսկ որո՞նք են կողմերի ունեցած բարդությունները, խնդիրները, ո՞ր հարցերն են, որ կարիք ունեն լրացուցիչ պարզաբանման, ո՞ր հարցերն են, որտեղ դիտանկյունները, տեսակետները տարբեր են, և պիտի ուղիղ ասեմ, որ ես սա շատ կարևոր ձեռքբերում եմ համարում:

Մենք այս ընթացքում արդեն մի քանի հանդիպում ենք ունեցել նախագահ Էրդողանի հետ, հեռախոսազրույցներ ենք ունեցել, Արտաքին գործերի նախարարներն են շփվել և շարունակում են շփվել, մեր Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարը շփվել է իր գործընկերոջ հետ, նաև Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարն է շփում ունեցել, հատուկ ներկայացուցիչները, որոնք կապի մեջ են իրար հետ: Մենք արդեն ունենք համագործակցության կոնկրետ օրինակներ, վերջերս Թուրքիայում հետախուզման մեջ գտնվող կամ արդարադատության համակարգի կողմից մեղադրվող երկու անձանց մենք փոխանցեցինք Թուրքիային:

Սրանք կարող են մեծ ձեռքբերումներ չթվալ, բայց եթե գույքագրենք նախորդող շրջանում ինչ ենք ունեցել, իհարկե սա շատ էական ձեռքբերում: Սակայն շատ կարևոր է արձանագրել, որ սա դինամիկ պրոցես է և իհարկե, պետք է ջանքեր գործադրել, որ այս դինամիկան կանգ չառնի և շարունակվի: Սա էլ իր հերթին կախված է, այդ թվում՝ երկու երկրների առաջնորդների և Կառավարությունների քաղաքական կամքից, և ես տեսնում եմ քաղաքական կամք, այլ բան, որ այդ քաղաքական կամքը նույնպես փոխադարձաբար պետք է զարգանա։

Պիտի նաև ընդգծեմ, իհարկե, դա էլ ինչ-որ առումով հիշարժան իրադարձություն է, որ նախագահ Էրդողանն ընտրվելու կապակցությամբ ինձ հրավիրեց մասնակցել երդմնակալության արարողությանը և ես որոշում կայացրի մեկնել Անկարա: Դա նաև բացի այն, որ զուտ արարողակարգային կարևոր միջոցառում էր և կարևոր ազդակ, նաև հնարավորություն էր Թուրքիայի քաղաքական շրջանակների ներկայացուցիչների հետ շփվել: Դա նույնպես շատ կարևոր իրադարձություն էր երկկողմ հարաբերությունների համար։ Տեսեք, ես գործնականում արդեն մոտավորապես 5-7 րոպե թվարկում եմ, թե ինչ կա մեր հարաբերություններում։ Դա նշանակում է, որ կա թվարկելու բան առնվազն, եթե 7 տարի առաջ հարցնեիք ինձ, ես դժվար թե թվարկելու բան ունենայի։

Anadolu գործակալություն, Մուհամմեդ Թարհան - Երկրորդ հարցը ես եմ ուզում տալ։ Պարոն վարչապետ, շնորհակալություն եմ հայտնում «Անադոլու» գործակալության անունից։ Հարգարժան պարոն վարչապետ, տևական ժամանակ է՝ Հայաստանում պատմության ընկալման վերաբերյալ տարբեր և կարևոր եզրակացություններ եք անում, քննադատություններով և առաջարկություններով եք հանդես գալիս։ Մենք՝ որպես «Անադոլու» լրատվական գործակալություն, Ձեր այս հայտարարություններին բնօրինակ լեզվով՝ հայերենով, հետևում ենք։ Այս թեմային ուշադրություն դարձնելու պատճառերին եմ ուզում անդրադառնաք։ Թե՛ այստեղի ձեր քաղաքացիների, թե՛ սփյուռքի շրջանակներում ինչի՞ եք փորձում հասնել դրանով։ Շնորհակալություն։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Կարծում եմ՝ ցանկացած երկիր պետք է ինքն իր պատմության հետ առնչվի, դա ակնհայտ է և չեմ կարծում, թե այդ առումով ես կամ Հայաստանի Հանրապետությունն օրիգինալ ենք: Մենք միշտ էլ մեր պատմության հետ առնչվում ենք, բայց կարևոր է արձանագրել թե որտեղ, ինչպես և ինչ նպատակով օգտագործել այն գիտելիքը, որ մեզ տալիս է պատմությունը։ Եվ կարևոր է նաև տեսնել այն ուղերձները, ընկալել այն ուղերձները, որ մեզ տալիս է պատմությունը:

Գիտեք, այդպիսի մի արտահայտություն կա, որ պատմությունից պետք է դասեր քաղել, բայց պատմության ոչ մի էջում գրված չէ այն դասը, այսինքն՝ ոչ մի պատմություն չի ասում, որ այս եղավ, այս եղավ, այս եղավ, այս եղավ, հիմա ուշադրություն՝ դասը հետևյալն է, հետևությունը հետևյալն է, այսինքն՝ պատմության մեջ այդ հետևությունը չկա և քաղաքական ընտրության ու քաղաքական ընկալման հարց է ինչ դաս քաղել և ինչպես ընկալել պատմությունը, ինչպես օգտվել պատմությունից։ Սա շատ կարևոր է։ Օգտվել պատմությունից՝ որպես գիտելիքի աղբյուր, որպես այսօրվա և ապագայի մասին իմացության աղբյուր, որպես այս օրը և ապագան կառուցելու նախագծի համար գիտելիքի և ինֆորմացիայի աղբյուր, թե՞ այնուամենայնիվ, ապրել պատմությունը։

Սրանք քաղաքական ընտրության հարցեր են, որովհետև գիտեք, երբ ցանկացած միջավայրում խոսենք պատմության և պատմությունից քաղվող դասերի մասին, միշտ վեճ կլինի, որովհետև յուրաքանչյուրը պատմությունը կընկալի իր քաղաքական տեսանկյունից: Ես նկատի ունեմ հանրության ներսում, նույնիսկ նույն հանրության ներսում: Եվ, իմիջիայլոց, ասեմ Ձեզ, որ պատմությունն ինքը թերևս ամենաքաղաքական գիտություններից է կամ ամենաքաղաքական դիսցիպլիններից է, և հետևաբար, պատմության ընկալումն էլ ինչ-որ առումով քաղաքական ընկալման հարց է:

Եվ ո՞րն է այն խոսակցության իմաստը և ընկալումը կամ պատճառը, որ Դուք ինչպես նշեցիք, այո, ես պատմության մասին հաճախ եմ խոսում և իմ հիմնական ուղերձը հետևյալն է և Հայաստանում, և Սփյուռքի մեր հայրենակիցների հետ խոսելիս, որ պետք է պատմության և այսօրվա միջև սահմանազատում իրականացնել, և չի կարելի պատմությունը և այս օրն ընկալել նույն կերպ, որովհետև այս օրը այս օր է, պատմությունը՝ պատմություն: Չի կարելի ապագայի և պատմության մեջ սահմաններ չունենալ, որովհետև իմ ընկալմամբ, ապագան ոչ թե պատմության հայելային արտահայտություն պետք է լինի, այլ ապագան հնարավորություն է՝ ուղղել պատմության մեջ կամ ավելի լավը դարձնել պատմության այն էջերը, որոնք ուզում ենք ավելի լավը դարձնել։ Բայց սա էլ քաղաքական ընտրության հարց է:

Ես ուզում եմ, որ մենք այս նրբությունը ճիշտ ընկալենք, պատմության մեջ բացարձակ ճշմարտություն չկա, պատմությունը, պատմության որևէ ընկալումը քաղաքական ընկալում է: Սա վերաբերվում է ընդհանրապես, բայց կան քաղաքական ուժեր, որոնք հենց քաղաքական ընտրությամբ ունեն իրենց ճանաչած բացարձակ ճշմարտությունները պատմության մասին։ Կան հանրություններ, կան պետություններ, որոնք ունեն իրենց բացարձակ ճշմարտությունները պատմության մասին: Եվ սա էլ անժխտելի է:

Եվ հետևաբար, իմ ընկալումն այն է, որ պատմության մեր դասերը մենք պետք է ծառայեցնենք այսօրվա մեր պետության՝ Հայաստանի Հանրապետության պետության շահերին, պետական շահերին և ապագայի շահերին։ Եվ իմիջիայլոց, ես Ձեզ ասեմ, որ իմ ընկալմամբ, այս խոսակցությունը հասունացած է և Հայաստանում, և Սփյուռքում, բայց նորից եմ ուզում ընդգծել, խոսքը պատմությունը փոխելու կամ պատմությունը հերքելու մասին չէ։ Խոսքը պատմության մեր կիրառական ընկալումը փոխելու մասին է։ Թե ինչի՞ համար, որպես ի՞նչ ռեսուրս պետք է օգտագործվի պատմությունը, ի՞նչ գիտելիք պետք է ձեռք բերվի պատմությունից, որը հեշտ հարց չէ, բայց ես համոզված եմ, որ դա անհրաժեշտ է։

Դա անհրաժեշտ է, և իմ շփումները ցույց են տալիս, որ այս խոսակցությունը հասունացած է, բայց կարևոր է նաև, որ այս խոսակցությունը հասունանա ոչ միայն ներհայաստանյան կամ հայերի միջավայրում, այլև տարածաշրջանային առումով, որովհետև դա էլ է հարց։ Պատմությունը ինչի՞ համար ենք օգտագործում, որ պատմական կոնֆրոնտացիաները դառնան հավիտենակա՞ն, թե՞ պատմական կոնֆրոնտացիաները մեզ համար ուղերձ են՝ խաղաղ, համագործակցված, տարածաշրջանային իմաստով կայուն ապագա կառուցելու համար։ Ես այս երկրորդ ընկալման կողմնակից եմ։

Hürriyet Daily News, Սերքան Դեմիրթաշ - Շատ շնորհակալ եմ։ Մեր գործընկերոջ հարցը, մի փոքր ավելի մեր առօրյա քաղաքականությանը համապատասխանեցնելով, ուզում եմ շարունակել։ Ձեր, հատկապես ցեղասպանության հետ կապված արտահայտությունները, մեկնաբանությունները շատ մեծ արձագանք են գտնում և՛ Հայաստանում, և՛ Թուրքիայում, և մենք կարդում ենք սրա հետ կապված Ձեր մեկնաբանությունները, հայտարարությունները։ Շատ ընդգրկուն հայտարարություններ էլ եք անում։ Այդպիսի մի հասկացություն էլ կա, որ Դուք օգտագործում եք`internal armenization of genocide։ Ուզում եմ հասկանալ՝ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերություններում ցեղասպանության հարցը ինչպիսի՞ ազդեցություն ունի հիմա: Ըստ Ձեզ՝ դա արդեն նախկին, անցյալ փուլ է, նախկինո՞ւմ է մնացել այդ հարցը, Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների առումով: Եվ Հայաստանը նախկինում քաղաքականություն էր վարում, ինչպես գիտենք, որպեսզի ցեղասպանությունը տարբեր երկրների խորհրդարանների կողմից ընդունվի և այլն։ Կարո՞ղ ենք ասել, որ այս քաղաքականությունն արդեն չի կիրառվելու։ Նույն կերպ ձեր Սահմանադրության ներածական մասում կան բաժիններ, որտեղ տեղ են գտել Արևմտյան Հայաստան և ցեղասպանություն արտահայտությունները։ Եթե Սահմանադրությունը փոխվի ձեր երկրում, դրանք տեղ չե՞ն գտնելու նոր սահմանադրության մեջ։ Այս թեմաների շուրջ կուզեի Ձեր տեսակետները լսել։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Մեր պաշտոնական դիրքորոշումն այն է, որ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը մեր արտաքին քաղաքական առաջնահերթությունների մեջ չի մտնում այսօր: Սա պաշտոնական ձևակերպում է, բայց այս համատեքստում կան հարցեր, որոնց պարզաբանումը շատ էական է և կարևոր, և այդ հարցերի շուրջ ես հիմնականում աշխատանքային ռեժիմով անընդհատ խոսում եմ և Հայաստանում, և արտերկրում, մեր հայրենակիցների հետ զրույցում, և կարծում եմ լավ առիթ է խոսել նաև հրապարակային այդ մասին։ Նախ պիտի ասեմ, որովհետև այդ քննարկումները և շահարկումները նաև Հայաստանում, և ոչ միայն Հայաստանում, լինում են, խոսք է գնում ուրացման, Մեծ Եղեռնն ուրանալու կամ մոռանալու մասին:

Ես ուզում եմ շատ հստակ լինի, որ Հայաստանում և հայության շրջանում դա անառարկելի ճշմարտություն է։ Այսինքն, ուղղակի մեր իրականության մեջ հնարավոր չէ դա կամ ժխտել, կամ ուրանալ, որովհետև դա բոլորիս համար անուրանալի ճշմարտություն է, բայց խոսքը դրա մասին չէ։ Ուզում եմ ուղիղ պատմել, եթե չեմ սխալվում, վերջերս Մյունխենի հայերի հետ հանդիպման ընթացքում իմ ունեցած մի ելույթի մասին, երբ ես ասում էի հետևյալը՝ սիրելի հայրենակիցներ, երբ մի հեռավոր երկրի խորհրդարան կամ Կառավարություն մի որոշում է ընդունում, մենք այդ որոշումից շատ ոգևորվում ենք։ Մեր իրականության մեջ այդպես է և դրանում գաղտնիք չկա, և այդ նույնիսկ շատ հեռավոր երկրները, երբ ընդունում են նման որոշումներ և երբ որ ոգևորությունն այդ որոշումից կամ ուրախությունը մարում է, հաջորդ պահին հարց է ծագում, իսկ այդ որոշումն ի՞նչ է մեզ տալիս մեր անմիջական միջավայրի հետ մեր հարաբերություններում։ Երբ մենք անմիջական միջավայրում ունենում ենք լարումներ, այդ լարումներն ինչքանո՞վ են նպաստում մեր երկրում, մեր տարածաշրջանում կայունությանը, խաղաղությանը և այլն, և այսպես շարունակ։

Նաև այստեղ է, որ հարց է ծագում, որտեղ և ինչպե՞ս մենք պետք է կենտրոնանանք Հայաստանի պետական շահերի սպասարկման վրա, և ինչպե՞ս և որտեղ պետք է մենք կենտրոնանանք մեր իմացած, այդ թվում՝ պատմական ճշմարտությունների ընդգծման և այդ ճշմարտությունների վրա հենվելու վրա։ Որովհետև այն ժամանակաշրջանը, որտեղ այդ մեծ ողբերգությունը տեղի է ունեցել, եղել է մի ժամանակաշրջան, երբ չի եղել Հայաստանի Հանրապետություն։

Այսօր կա Հայաստանի Հանրապետություն, միջազգային ճանաչված պետություն, և միջազգայնորեն ճանաչված այդ պետությունն ունի հնարավորություն՝ ապահովելու սեփական քաղաքացիների անվտանգությունը և բարեկեցությունը, բայց դրա համար անհրաժեշտ են որոշակի պայմաններ, և այս առումով Հայաստանն օրիգինալ երկիր չէ։ Եվ ես նորից մեր հայրենակիցների հետ հանդիպման ժամանակ ընդգծում էի այդ շեշտը, ասում էի տեսեք՝ ինչքան բոլոր երկրները և մենք բոլորս կարևորում ենք խաղաղությունը, բայց խաղաղությունն առաջին հերթին տարածաշրջանային երևույթ է։ Ես կարող եմ որպես արդյունք, օրինակ, իհարկե մի փոքր հումորով էի այդ մասին խոսում, ներկայացնել, որ մեր Կառավարությունը շատ մեծ միջազգային ձեռքբերում է ունեցել և մենք կարող ենք երաշխավորել խաղաղությունը Հայաստանի Հանրապետության համար, ներողություն եմ խնդրում Ավստրալիայի մեր գործընկերներից, այդպես հիշատակելու համար, չնայած ոչ մի վատ բան չկա հիշատակման մեջ, բայց Ավստրալիայի հետ։

Այսինքն՝ մենք ունենք շատ մեծ ձեռքբերում, խաղաղություն, բայց Ավստրալիայի հետ, բայց Նոր Զելանդիայի հետ, բայց Բրազիլիայի հետ, որն իրոք ունենք, ընդ որում և ուրախ ենք, որ նորմալ հարաբերություններ ունենք։ Բայց խաղաղությունը և լավ հարաբերությունը մեզ առաջին հերթին պետք է մեր միջավայրի, մեր անմիջական հարևանների հետ հարաբերություններում, որովհետև խաղաղությունը, այն խաղաղությունը, որը կոնկրետ արդյունք է բերում մեր երկրի անվտանգության և բարեկեցության համար, այստեղի խաղաղությունն է:

Իհարկե, գլոբալ անվտանգությանը ես չեմ անդրադառնում, որովհետև պարզ է, որ աշխարհն արդեն կես դարից ավելի միջուկային ճգնաժամի մտավախություններ ունի, ես այդ գլոբալ խնդիրներն այս համատեքստում թողնում եմ մի կողմ, որն իհարկե նաև մեր օրակարգի մաս է, այնքանով՝ որքանով, որ մենք միջազգային հանրության մաս ենք, բայց խաղաղությունը, մեզ անհրաժեշտ խաղաղությունն այն է, որ հասանելի է մեզ, որն այստեղ է, հիմա է: Եվ հետևաբար, մենք պետք է մտածենք առաջին հերթին տարածաշրջանային խաղաղության մասին, և դա է դասը իմ ընկալմամբ, որը մենք պետք է վերցնենք պատմությունից:

Եվ ես այս դահլիճում, այս սենյակում 2020 թվականին հարցազրույց եմ տվել տեղական հայաստանյան հեռուստաընկերություններից մեկին, որը հարց է տվել ինձ, իսկ արդյոք կա այդպիսի հնարավորություն, որ Թուրքիան սպառնալիք չլինի Հայաստանի անվտանգության համար։ Եվ իմ պատասխանը եղել է այն, որ այո, մենք պետք է այդ հարցը դնենք և այդ հարցին փորձենք պատասխանել, որովհետև ենթադրում եմ, որ Թուրքիան էլ նույն հարցը տալու է Հայաստանի վերաբերյալ։ Եվ ես նաև իմ գործունեության ընթացքում փորձում եմ այդ հարցին պատասխանել, նաև այն համատեքստում, որ հնչեց:

Եվ իհարկե, այդ հայտարարությունները Հայաստանում միանշանակ չեն ընդունվում։ Իհարկե, մի դրվագ, մեր Սահմանադրությունում արևմտյան Հայաստան արտահայտություն չկա, արևմտյան Հայաստան արտահայտություն կա այլ տեղերում, բայց Սահմանադրության մեջ չկա: Ես բոլորին վերջերս մի եթերով հրապարակային հայտարարեցի, որ իմ ընկալմամբ՝ արևմտյան Հայաստանը Հայաստանի Հանրապետության Արմավիրի մարզն է, և Արմավիրի մարզի և Շիրակի մարզի կոնկրետ բնակավայրեր։ Եվ ինչո՞ւ, ինչո՞ւ եմ ես այդ հայտարարությունն անում: Ինչո՞ւ, Հայաստանում դրա վերաբերյալ տարբեր վարկածներ կան, թե ես ինչո՞ւ եմ այդ հայտարարությունն անում, որովհետև ես պրակտիկ խնդիր ունեմ՝ որպես Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ, պատասխանելու այն հարցին, որի մասին քիչ առաջ հիշատակում էի։ Որովհետև ես շատ ուղիղ եմ ասում մեր հանրությանը:

Հիմա գիտեք ինչ, արդեն մեր հանրությանը, միջազգային հանրությանը, այդ սահմանները Ձեզ հայտնի պատճառներով ջնջվել են, որովհետև սոցիալական ցանցեր, ինտերնետ, բոլոր հայտարարությունները վայրկյանների ընթացքում հայտնվում են, բոլոր հրապարակային հայտարարությունները վայրկյանների ընթացքում հայտնվում են ամենուր, և դրա համար այդ սահմանն էլ է արդեն ջնջվել, մեր հանրության հետ ենք խոսում, թե միջազգային, թե տարածաշրջանային հանրության հետ ենք խոսում:

Մեր հանրությանն իմ հիմնական ուղերձը հետևյալն է, ես ասում եմ, որ մենք պետք է կարողանանք մեզ նայել, հասկանալ նաև ուրիշների ընկալումը մեր մասին, ի՞նչ ուղերձ ենք մենք տալիս տարածաշրջանին և միջազգային հանրությանը։ Եթե մենք տարածաշրջանին և միջազգային հանրությանը տալիս ենք ուղերձ, որ սպասեք, մենք կհզորանանք և տեսեք թե ինչ տարածքային և այլ փոփոխություններ կբերենք տարածաշրջանին, բնականաբար բոլորը կամ առնվազն մի մասը մեզ կընկալեն որպես սպառնալիք։ Եվ եթե մենք լսենք նման հայտարարություններ մեր հարևաններից, մենք էլ դա կընկալենք որպես սպառնալիք, ինչը և եղել է: Եկեք չթաքցնենք, միջին վիճակագրական ընկալումը Հայաստանի Հանրապետությունում այն է, որ Թուրքիան սպառնալիք է Հայաստանի անվտանգության համար։ Եվ ես ենթադրում եմ, որ երբեմն այն բառամթերքը, ընդհուպ քաղաքական բառամթերքը, որ Հայաստանի Հանրապետությունում օգտագործվում է, պարտադիր չէ, որ պաշտոնական մակարդակում, բայց երբեմն նաև պաշտոնական մակարդակում, դա կարող է ընկալվել որպես սպառնալիք Թուրքիայի համար։

Իմ ասածն այն է, որ կարող է պարզվի, որ մենք արդեն պատճառահետևանքային կապը կորցրել ենք, արդեն այն կետը, թե որն է պատճառ, որը հետևանք, արդեն կորցրել ենք այդ կետը։ Այդ կետը կորցնելու և այս ընկալումների պատճառով մենք անցել ենք շատ բարդությունների և կատակլիզմների միջով։ Բայց հիմա կա հնարավորություն այս հարցի ընկալումը և պատասխանը, ձևակերպումը փոխելու։ Հնարավորությունը ծագել է այն բանից, որ թե՛ Հայաստանի կողմից, թե՛ Թուրքիայի կողմից հնչել են ուղերձներ, որ կա ցանկություն և՛ Հայաստանի կողմից, և՛ Թուրքիայի կողմից այդ հարցերի ձևակերպումները փոխել, այդ շեշտադրումները փոխել, դիտանկյունները փոխել։

Եվ սա է պատճառը, որ այդ թվում՝ մամուլը և փորձագետները երբեմն ասում են, որ կա պատմական հնարավորություն։ Եվ Ձեր հարցին նորից վերադառնալով՝ ես շատ կցանկանամ, որպեսզի ինքս՝ որպես Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ, օգտագործեմ այդ պատմական հնարավորությունը։ Եվ ես ընդհուպ, գիտեք ինչ, Դուք ճիշտ եք, այդ երանգը կա, ես ինձ հաշիվ եմ տալիս, որ երբեմն հայտարարություններ եմ անում, որոնք ներքաղաքական իմաստով ոչ մի օգուտ չեն բերում ինձ՝ որպես քաղաքական գործիչ և մեր քաղաքական կուսակցությանը, բայց մյուս կողմից ես հասկանում եմ, որ այս հնարավորությունը չի կարելի բաց թողնել։

Դա ի՞նչ հնարավորություն է, դա հնարավորություն է ուժեղացնել Հայաստանի պետականությունը, անկախությունը, ինքնիշխանությունը, բայց ինձ համար միանշանակ է, որ դա հնարավոր է անել այստեղ, հիմա այս տարածաշրջանում կայունություն և խաղաղություն ունենալու միջոցով, տնտեսական համագործակցություն ունենալու միջոցով։ Եվ հետևաբար, մենք պիտի փորձենք անել հնարավորն այդ հնարավորությունից օգտվելու համար։ Որովհետև ավանդաբար, գիտեք, ես ուզում եմ անկեղծ ասել, նույնիսկ, երբեմն հոռետեսներին, շատ դժվար է լինում փարատել հոռետեսների հոռետեսությունը, որովհետև տեսեք, ես ասացի 2022 թվականին պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել, որն, ըստ էության, շատ կարևոր, բայց այնուամենայնիվ, այն վերջնական կետը չէ, և շատերն ասում են, ահա, պարզ օրինակ, որ պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել, այդ պայմանավորվածությունը չի իրագործվում, դուք պետք է, այսինքն ինձ է ուղղված այդ հարցը, դուք պետք է արձանագրեք այդ քաղաքականության ձախողումը։ Ես դրա հետ չեմ համաձայնվում։

Ե՛վ ես, և՛ մեր քաղաքական թիմը վճռական են, համբերատար, հետևողական՝ խոսակցության, երկխոսության, փաստերի և փաստարկների դաշտում հասնել նրան, որ տարածաշրջանը Հայաստանի Հանրապետության համար լինի կայունության, խաղաղության և բարեկեցության աղբյուր: Բայց որպեսզի դա տեղի ունենա, տարածաշրջանը պետք է նաև տարածաշրջանի մյուս երկրների համար լինի խաղաղության, համագործակցության, բարեկեցության, անվտանգության և կայունության աղբյուր։ Ես, իհարկե, առաջին հերթին, իմ հոգսը և պարտականությունը և կոռեկտ էլ չէ, ես չեմ էլ կարող այլ երկրների փոխարեն մտածել և ձևակերպել այլ երկրների շահերի համար, բայց նաև 2021 թվականի ընտրություններից հետո մեր Կառավարության ծրագրում մի այսպիսի կետ մտավ, մենք այդ կետն անվանում ենք տարածաշրջանացում։

Ինքն ընդամենը բառ է, բայց շատ շերտեր է պարունակում, սա նշանակում է, որ մենք մեր քաղաքականությունները վարելիս, առաջին հերթին, ընկալում ենք մեզ որպես տարածաշրջանային երկիր: Սա չի նշանակում, որ մենք մեր այլ հարաբերությունները սահմանափակելու ենք կամ կտրելու ենք կամ նվազեցնելու, բայց մենք, առաջին հերթին, տարածաշրջանային երկիր ենք մեզ ընկալում: Եվ ինչո՞վ է հետաքրքիր՝ տեսեք, երբ մենք ծրագրում այդ թեզը մտցրեցինք, ես արձանագրեցի – իհարկե, հանգամանքները պարզ չէին, բայց դա 2021 թվականն էր, բայց 2022-2023 թվականները ինչո՞վ էին էական և կարևոր, որ ես՝ որպես Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ, այդ ժամանակաշրջանում հանդիպումներ ու քննարկումներ էի ունենում մեր տարածաշրջանի բոլոր երկրների ղեկավարների հետ։ Այդպիսի իրադրությունը, ինչքան էլ տարօրինակ թվա, մեզ համար չի եղել շատ սովորական։

Իմիջիայլոց, վերադառնալով Թուրքիայի հետ մեր հարաբերությունների դինամիկային, գիտեք, ես պետք է ուղիղ ասեմ, որովհետև այս հանդիպումը և նման հանդիպումներն ավելի իմաստավորված կլինեն, որպեսզի մենք մաքսիմալ երկիմաստություններից խուսափենք։ Գիտեք, այն ժամանակներում, երբ օրակարգում էր, որ պետք է շփումներ լինեն Հայաստանի և Թուրքիայի ներկայացուցիչների միջև, ինքնին փաստը, որ նման շփում է տեղի ունենում, կարող էր շատ բարդ արձագանք ունենալ սոցիալական ցանցերում և այլն։ Բնականաբար, հանրության արձագանքն էլ որոշակիորեն կաշկանդում է նաև այդ հանրության կողմից ընտրված իշխանությանը։

Բայց հիմա ես դա շատ կարևոր ձեռքբերում եմ համարում, շատ պարզ մի բան նշեմ, որը կարող է առաջին հայացքից պարզունակ թվալ, բայց խորհրդանշական, որ օրինակ, երբ ես Նյու Յորքում ունենում եմ հանդիպումներ ամենատարբեր երկրների ղեկավարների հետ, և իմ հանդիպումների մասին փոքրիկ նյութեր ենք տեղադրում իմ ֆեյսբուքյան էջում, ես վերադարձի ճանապարհին արձանագրում եմ, որ իմ հանդիպումը Թուրքիայի նախագահի հետ ամենաշատ տարածումն է գտել մեր սոցիալական ցանցերի օգտատերերի շրջանում, ամենաշատ դիտումները, ամենաշատ հավանումները: Ես նայում և զարմանում եմ: Բայց հիմա կարող է թվալ՝ լավ, Ֆեյսբուքի լայքերն ենք քննարկում, բայց էլի եմ ասում, մենք պետք է դինամիկայի մեջ լինենք: Օրինակ, մեր առաջին հանդիպումն այդպիսին չէր, այլ ընդհակառակը՝ հիմնականում նեգատիվ ֆոնով էր նույնիսկ հանդիպման փաստը, թե ինչու պետք է Հայաստանի Հանրապետության վարչապետը նման հանդիպում ունենա և այլն: Այսինքն՝ նկատի ունեմ շատ բարդույթներ արդեն իսկ հաղթահարված են, որը պրակտիկ առումով վիճակագրության մեջ չի արտահայտվում՝ առևտրաշրջանառության և այլն, բայց դա շատ կարևոր բան է: Եվ ես դա ձեռքբերում եմ համարում, ուղիղ պետք է ասեմ։ Ես դա ձեռքբերում եմ համարում և նաև սա է պատճառը, որ ես հոռետեսներին ասում եմ՝ վաղ է արձանագրել այս ուղղության և այս քաղաքականության ձախողման մասին։

Ավելին ասեմ՝ համոզված եմ, որ եթե մենք հետևողական, հանդարտ, փաստարկների վրա հիմնված, փոխադարձ հարգանքի մթնոլորտում, այս փոքր քայլերով առաջ շարժվենք, հարցն այն չի լինելու՝ կլինի կարգավորում, թե չէ: Հարցը լինելու է՝ ե՞րբ կլինի կարգավորում: Դա ընդամենը լինելու է ժամանակի հարց, որն ամենատարբեր հանգամանքներով, իհարկե, կազդվի: Կարող է այդ կարգավորումը հետաձգվի ևս երեք ամսով, ևս վեց ամսով, ևս մի տարով: Բայց այսօր արդեն իմ ընկալումն այն է, որ դա ժամանակի հարց է, և մենք պետք է համբերատար այդ ժամանակի հետ քայլենք և առաջինը՝ առաջնորդվենք չվնասելու տրամաբանությամբ։ Եթե մենք շատ կոնկրետ դիտավորյալ վնասներ չհասցնենք այս գործընթացին, փոխադարձաբար, իմ կարծիքով, Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորումը հիմա արդեն ժամանակի հարց է:

TRT World, Յուսուֆ Էրիմ - Ձերդ գերազանցություն, հարցը կտամ անգլերենով, եթե դեմ չեք։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Համեցեք։

TRT World, Յուսուֆ Էրիմ - Խոսքը Սփյուռքի մասին է, արտասահմանում բնակվող հայերի մասին։ Նաև խոսեցիք Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման մասին։ Դուք նշում էիք, որ Թուրքիան և Հայաստանը նախկինում հաղորդակցվում էին երրորդ կողմի միջնորդությամբ, սակայն հիմա դուք խոսում եք ուղիղ, առանց միջնորդի։ Ի՞նչ եք կարծում, արդյոք ապագայում Թուրքիան և Հայաստանը կկարողանա՞ն համագործակցել երրորդ երկրներում, մասնավորապես, քանի դեռ դուք սպասում եք, որ կարգավորումը տեղի ունենա, լինի դա սահմանի բացում, կամ այլ պայմանագրերի իրականացում, որպես վստահության ամրապնդման միջոց: Մասնավորապես, կցանկանայի հարցնել Սիրիայի մասին։ Սիրիայում շատ հայեր են ապրում, Թուրքիան մեծ ազդեցություն ունի Սիրիայում։ Արդյոք սա մի դաշտ է, որտեղ Դուք տեսնում եք Թուրքիայի հետ համագործակցելու հնարավորություն, որպեսզի կարողանաք Սիրիայում ապրող էթնիկ հայերին հասցնեք համապատասխան օգնություն, կամ Լիբանանը, մեկ այլ երկիր, որտեղ Թուրքիան ևս ազդեցություն ունի։ Կամ համագործակցեք միջազգային այլ հարցերի ուղղությամբ, քանի դեռ սպասում եք երկկողմ կարգավորման ֆորմալացմանը փաստաթղթի տեսքով։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Գիտեք, միջազգային ասպարեզում համագործակցության արդեն շատ կոնկրետ փաստեր ունենք: Եվ կարծում եմ՝ ակնհայտ է, որ օրինակ ԵԱՀԿ գլխավոր քարտուղարի ընտրություններում մենք համագործակցության շատ կոնկրետ օրինակ ունեցանք: Եվ դա լավ օրինակ է, ինչը ցույց է տալիս, որ այն հարցը, որը Դուք բարձրացնում էիք կապված ապագայի հետ, այսօր արդեն իրողություն է։

Ինչ վերաբերում է երրորդ երկրներին, այդտեղ առանձնահատկությունն այն է, որ իհարկե այդ երրորդ երկրների ինքնիշխանությամբ մենք, բնականաբար, սահմանափակված ենք և երրորդ երկրների գործերին միջամտելու մասին բնականաբար չէ խոսքը և ենթադրում եմ նաև Ձեր հարցը։

Բայց, իհարկե, մենք հետաքրքրված ենք, թե նույն Սիրիայի հարցում, որտեղից ցավոք, որոշ անհանգստացնող լուրեր նորից սկսեցին գալ, ինչպե՞ս կարող ենք համագործակցել։ Եվ նման խոսակցություն նույնպես կա Հայաստանի և Թուրքիայի միջև, շատ ծավալուն խոսակցություն չէ, բայց այնուամենայնիվ՝ այո, այդ օրակարգը կա, էլի եմ ասում, հարգելով բոլոր երկրների ինքնիշխանությունը, տարածքային ամբողջականությունը, նրանց իրավազորությունը: Այսինքն՝ մեր ընկալումներն այդպիսին են:

Եվ այո, ակնհայտորեն, Սիրիայում մենք հայ համայնք ունենք, որի ճակատագրով անհանգստացած ենք: Ցավոք, վերջին տարիներին տեղի ունեցած իրադարձությունների բերումով շատերը ստիպված եղան լքել Սիրիան: Բայց այսօր էլ հայ համայնք կա այնտեղ, և Լիբանանում էլ մենք հայ համայնք ունենք, և մենք ջանքեր գործադրում ենք, որպեսզի տեսնենք՝ ինչ կարող ենք անել այդ երկրներում մեր համայնքների համար հնարավորինս լավ պայմաններ ապահովելու համար, այն, ինչ մեր հասանելիության տիրույթում է: Իսկ կոնկրետ դեպքում Թուրքիայի հետ այդ ուղղություններով աշխատելու՝ Սիրիայի հետ կապված, մենք ունեցել ենք կոնկրետ քննարկումներ և խոսակցություններ, և եթե ոչինչ չխանգարի, կունենանք նաև համագործակցության կոնկրետ դրսևորումներ։

Medyascope, Մեհմեդ Թաթլը - Հարգելի պարոն վարչապետ, շնորհակալ եմ այս հրավերի համար: Այս երկու օրը մենք հանդիպումներ ունեցանք: Եվ այդ հանդիպումների ընթացքում հիմնականում մեզ ասացին, որ ներկա պահին Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների խոչընդոտ է հանդիսանում Ադրբեջանը: Քիչ առաջ խոսեցիք տարածաշրջանում խաղաղության և բարիդրացիականության կարևորությունից։ Գիտենք, որ Ամերիկայի և Իսրայելի միջև էլ համաձայնություններ կան Իրանի հետ կապված, և խոսում են այն մասին, որ կարող է ռազմական ճանապարհով ինչ-որ բան լինել: Սա ինչպե՞ս կանդրադառնա Հայաստանի վրա, Ադրբեջանի հետ բանակցությունների առումով։ Թրամփի և Իսրայելի՝ Իրանի նկատմամբ վարած քաղաքականությունն ինչպե՞ս եք գնահատում և արդյոք այն Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններում փոխկապակցված ինչ-որ ազդեցություն կարո՞ղ է ունենալ։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Գիտեք, օրինակ, մենք նախորդ տարի ճանաչեցինք Պաղեստինի անկախությունը, և սա պիտի ասեմ, որ նաև տարածաշրջանացման մեր քաղաքականության արտահայտություն էր: Եվ այս որոշման մեջ ամենևին էլ երկրորդական դեր չի խաղացել մեր անմիջական հարևանների՝ Իրանի Իսլամական Հանրապետության և Թուրքիայի դիրքորոշումը։ Եվ այս առումով, իհարկե, տարածաշրջանային իրադրությունները մեզ մտահոգում և անհանգստացնում են՝ նեգատիվ իրադարձությունները, և բնականաբար, երբ ինչ-որ դրական զարգացում է տեղի ունենում, մենք փորձում ենք մեր ուժերի ներածին չափով նպաստել այդ դրական զարգացումներին։

Իհարկե, նաև մենք լավ հարաբերություններ ունենք Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հետ: Մենք այս տարի ստորագրեցինք ռազմավարական համագործակցության մասին փաստաթուղթ: Մենք լավ հարաբերություններ ունենք Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ, և բնականաբար նրանց հարաբերություններում որևէ լարումն անհանգստացնում է մեզ։ Եվ, ինչպես արդեն ասացի, տարածաշրջանի խաղաղությունը նաև Հայաստանի բարեկեցության գործոն է և երաշխիք: Դա չի նշանակում, որ խոսքը վերաբերում է միայն հենց Հայաստանում խաղաղությանը, որովհետև իհարկե, ես Ձեզ կարող եմ բերել 2008 թվականի օրինակը, երբ Վրաստանում տեղի ունեցան իրադարձություններ. գիտեք Հարավային Օսեթիայի հետ կապված ռազմական իրադրությունը, որը շատ արագ նեգատիվ ազդեցություն ունեցավ Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական կյանքի վրա։

Ես նկատի ունեմ՝ հենց սա տարածաշրջանացման այդ գաղափարաբանության շատ կոնկրետ հիմնավորումն է, որովհետև հնարավոր չէ, որ տարածաշրջանում չլինի կայունություն և խաղաղություն, և առանձին վերցրած երկիր վայելի կայունություն և խաղաղություն: Այդպես չի լինում: Եվ իմ կարծիքով՝ հենց սա է այն հիմնական ընկալման փոփոխությունը, որի անհրաժեշտությունը մեր տարածաշրջանն ունի: Եվ այդ առումով, իհարկե, անհանգստացնող է, բայց մյուս կողմից՝ նաև որոշակի ազդակներ կան, որ ցանկություն կա բանակցային, խաղաղ, դիվանագիտական եղանակով հաղթահարել տարաձայնությունները: Եվ ես հույս ունեմ, որ մենք կգնանք հենց այդ սցենարով, որովհետև նույն Իրանի Իսլամական Հանրապետության կայունությունը և խաղաղությունը մեզ համար կարևոր է, նաև տարածաշրջանի բոլոր երկրների։ Եվ մենք այս տրամաբանությամբ ենք փորձում մեր քաղաքականությունները վարել, և այնտեղ, որտեղ ջանք ունենք գործադրելու, որովհետև հասկանալիորեն ամեն ինչ չէ, որ մեզնից կախված է, մենք չենք զլանա այդ ջանքը գործադրել։

NTV, Մեթե Չուբուքչու - Շատ շնորհակալ եմ, հարգարժան պարոն վարչապետ։ Այսպիսի հարց ունեմ՝ Ղարաբաղի պատերազմից հետո համաձայնագրերում Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև ինչ-որ միջանցքից է խոսվում, Թուրքիան այս միջանցքի շուրջ իր դիրքորոշումը, ձևակերպումը դեռ շարունակում է, Թուրքիան էլ դա անվանում է որպես «Զանգեզուրի միջանցք»։ Ձեր դիրքորոշումն այս միջանցքի հետ կապված: Այստեղ էլ բոլորս տեսանք «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագիծը, արդյոք դա այլընտրանք է այդ «Զանգեզուրի միջանցքին», թե՞ ընդհանուր տարածաշրջանային Ձեր մոտեցումն է արտացոլում: Շնորհակալություն։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Գիտեք, նախ մեզ համար անհասկանալի և անընդունելի է «Զանգեզուրի միջանցք» արտահայտությունը, որովհետև նախ Հայաստանի Հանրապետությունն այդ արտահայտության հետ որևէ առնչություն չունի, և այն փաստով, որ նման արտահայտություն է օգտագործվում, Հայաստանի Հանրապետությունում դա ընկալվում է որպես տարածքային նկրտում Հայաստանի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության դեմ։ Ես առիթ ունեցել եմ և բոլորովին վերջերս հոդված հրապարակեցի այդ թեմայով, որի հիմնական իմաստն այն էր, որ մենք տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացման կողմնակից ենք, և թույլ տվեք ասել, որ առաջին հերթին մենք ենք տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացման կողմնակից, որովհետև իրականում մենք ենք, որ շրջափակման մեջ ենք։ Ոչ մի ուրիշ երկիր տարածաշրջանում շրջափակման մեջ չէ։ Մենք 4 սահման ունենք, որից երկուսն ամբողջությամբ փակ է։ Եվ այս փաստն ինքնին ցույց է տալիս, թե ինչքանով մենք պետք է և ենք շահագրգռված տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացման վերաբերյալ։

Շատ հղում է արվում, այդ թվում՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետին, բայց ես ուզում եմ Ձեր ուշադրությունը հրավիրել մի շատ կարևոր փաստի վրա, որ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետում միջանցք արտահայտություն ընդհանրապես չկա։ Ես հասկանում եմ, որ միջանցք բառն այլ տարածաշրջաններում և միջազգային խոսույթում այլ կերպ է օգտագործվում, բայց նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության համատեքստում այնտեղ կա մի նրբություն, այնտեղ կա Լաչինի միջանցք արտահայտություն, որն այս համատեքստում որոշակիորեն, այսինքն՝ դա գրված և ստորագրված է, իսկ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետում միջանցք արտահայտություն ընդհանրապես գոյություն չունի:

Եվ ավելին, շատ է խոսվում այն մասին, թե նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ կա դրույթ, որ Հայաստանի տարածքով ուղևորների և բեռների տեղափոխման անվտանգությունը պետք է ապահովեն երրորդ երկրների ներկայացուցիչներ և ուժեր. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ նման բան ընդհանրապես չկա: Ավելին՝ գրված է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը երաշխավորում է բեռների, տրանսպորտային միջոցների, ուղևորների երթևեկությունը, անցուդարձը: Ինչպե՞ս կարող է Հայաստանի Հանրապետությունն երաշխավորել անվտանգությունը, եթե ինքը չի ապահովելու անվտանգությունը։

Բայց նաև ուզում եմ եռակողմ հայտարարության հետ կապված հետևյալ դիտարկումն անել, որ եռակողմ հայտարարությանը չի կարելի վերաբերվել հատվածական։ Օրինակ, եռակողմ հայտարարության մեջ նշվում է ռազմագերիների, պատանդների, այլ պահվող անձանց փոխանակման և վերադարձի մասին, բայց մինչև հիմա այդ խնդիրը լուծված չէ: Ավելին՝ ավելի սրվում է Բաքվում տեղի ունեցող դատավարությունների բերումով, մեր գնահատմամբ՝ դրանք բեմականացված դատավարություններ են, որտեղ կիրառվում են արգելված միջոցներ, խոշտանգումներ, մեր ունեցած տվյալներով՝ այլ արգելված միջոցներ և այլն։ Եռակողմ հայտարարության մեջ գրված է Լեռնային Ղարաբաղ, Ադրբեջանը շարունակաբար պնդում է, որ Լեռնային Ղարաբաղ չկա: Եռակողմ հայտարարության մեջ խոսվում է փախստականների վերադարձի մասին Լեռնային Ղարաբաղ և հարակից շրջաններ, բայց եռակողմ հայտարարությունից հետո, ընդհակառակը՝ փախստականների թիվը մեծացել է, և տեղի է ունեցել բռնի տեղահանում և այլն: Ես նկատի ունեմ, դա լավ մոտեցում չէ՝ եռակողմ հայտարարության դրույթներին վերաբերվել հատվածական. տեղ-տեղ ասել՝ այն այլևս ուժ չունի, ուրիշ տեղերում ասել՝ այն ուժ ունի, ընդ որում՝ վերագրելով նրան դրույթներ, որոնք իրականում գոյություն չունեն: Ի վերջո, դա հրապարակային փաստաթուղթ է։

Ինչ վերաբերում է կոմունիկացիաներին. պատրա՞ստ է արդյոք Հայաստանի Հանրապետությունը սեփական տարածքով ապահովել Ադրբեջանի արևմտյան շրջանների կապը Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության հետ՝ այո, իհարկե պատրաստ է: Եվ մենք այս թեմայով շատ կոնկրետ առաջարկություն ենք արել Ադրբեջանին, որը, մեր կարծիքով, ոչ թե ուղղակի առաջարկություն է, այլ լուծում է խնդիրը երկաթուղային բեռնափոխադրումների մասով: Եվ մենք սպասում ենք Ադրբեջանի արձագանքին։

Բայց ես ուզում եմ Ձեր ուշադրությունը հրավիրել այն փաստի վրա, որ ընդհանուր առմամբ, այդ թվում՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ, Ադրբեջանի արևմտյան շրջանների և Նախիջևանի միջև տրանսպորտային կապ ապահովելու առանձին վերցրած այդպիսի օրակարգ չկա: Այդ օրակարգը մտնում է ընդհանրապես տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացման օրակարգի մեջ։ Ինչը նշանակում է, որ Հայաստանը և Ադրբեջանը փոխադարձաբար միմյանց համար պետք է բացեն կոմունիկացիաները և՛ ներքին, այսինքն ՝Հայաստանից Հայաստան Ադրբեջանի տարածքով, Ադրբեջանից Ադրբեջան Հայաստանի տարածքով կոմունիկացիաները բացելու համար։

Ես ուզում եմ Ձեր ուշադրությունը հրավիրել այն փաստի վրա, որ օրինակ, Հայաստանի հյուսիսային շրջաններից դեպի Մեղրի, այսինքն՝ հարավային ռեգիոն, երկաթուղային կապ չկա, և երկաթուղային կապն անցնում է միայն Ադրբեջանի, այսինքն՝ Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության տարածքով։ Այսինքն՝ սա ենթադրում է, և հետևաբար՝ մենք ասում ենք, որ իհարկե պատրաստ ենք ապահովել երկաթուղային կապը և ակնկալում ենք, որ նույնպիսի կապ կապահովվի նաև Հայաստանի, մասնավորապես՝ Երասխից Մեղրի երկաթուղային կապի համար, որովհետև լեռնային, խիստ լեռնային ռելիեֆի բերումով Հայաստանի տարածքով հարավից դեպի հյուսիս երկաթուղի ունենալու բարդություններ կան:

Միևնույն ժամանակ՝ մեր ընկալմամբ, սա նշանակում է նաև Ադրբեջանից երկաթուղային կապի ստեղծում Հայաստանի տարածքով դեպի Թուրքիա և հակառակ ուղղությամբ, ընդ որում՝ ավտոմոբիլային տրանսպորտի կապի ստեղծում, այդ թվում՝ Ադրբեջանից Թուրքիա և հակառակ ուղղությամբ։ Սա էլ իր հերթին նշանակում է, որ Հայաստանն էլ Ադրբեջանի տարածքով երկաթուղային և ավտոմոբիլային տրանսպորտով կարող է կապվել Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ, Ռուսաստանի հետ: Իհարկե, այս պարագայում նաև ենթադրվում է Հայաստան-Թուրքիա երկաթուղու բացում և այլն:

Մենք պատրաստ ենք այս լուծումներին։ Եվ մեզ հասկանալի չէ՝ ինչո՞ւ Ադրբեջանը չի արձագանքում այս լուծումներին և ընդհակառակը՝ փորձ է արվում անընդհատ թեման օգտագործել էսկալացիոն տրամաբանությամբ։ Այսինքն՝ հարցն ունի շատ հստակ պատասխան. արդյոք Հայաստանի Հանրապետությունը պատրաստ է տրամադրել երկաթուղային բեռնափոխադրումների հնարավորություն արևմտյան Ադրբեջանից Հայաստանի տարածքով դեպի Նախիջևան։ Այո, պատրաստ է։ Եվ ակնկալում ենք նաև, որ Ադրբեջանի տարածքով նույն հնարավորությունը կստեղծվի Հայաստանից Հայաստան երկաթուղային կապի համար։ Մենք պատրաստ ենք նաև ավտոտրանսպորտային հաղորդակցություն ապահովել։

Իմիջիայլոց՝ ես իմ վերջին հոդվածում ընդգծել էի, որ եթե մյուս պայմաններում, մյուս պարագաներում դեռ ենթակառուցվածքային ներդրումներ անելու անհրաժեշտություն կլինի, բայց հենց այսօր քաղաքական և իրավական որոշման պարագայում ավտոտրանսպորտային հաղորդակցություն է հնարավոր ապահովել Թուրքիայից Հայաստանի տարածքով Ադրբեջան Մարգարայի անցակետով, որտեղ ենթակառուցվածքները պատրաստ են, ճանապարհները նորմալ վիճակում են, մինչև Տեղի սահմանային կետ, որից այն կողմ արդեն Հայաստանից Ադրբեջան սահմանի հատումով Լաչին և այնտեղից Ադրբեջանի խորք։

Այսինքն՝ հենց այսօր, և ես դրա մասին հրապարակային հայտարարել եմ, որ մենք պատրաստ ենք նաև այսպիսի ավտոմոբիլային կապ ապահովել և որն արտահայտված է և այս ընկալումների համախումբն է, որը մենք անվանում ենք «Խաղաղության խաչմերուկ»։ Ընդ որում՝ մենք հատուկ ընտրել ենք այդպիսի անուն այդ նախագծին, որ մեր հարևան երկրներից ոչ մեկում ալերգիա չառաջացնի այդ անունը։ Եվ կարծում եմ, որ սա մեր կառուցողական դիրքորոշման և դիրքավորման շատ ուղիղ հիմնավորում է։

«Ակոս» հայկական շաբաթաթերթ, Լուսյեն Քոփար - Իմ հարցը վերաբերում է Ադրբեջանում գտնվող հայ գերիներին։ Ռուբեն Վարդանյանը բանտարկված է, ներկա պահին հացադուլ է հայտարարել։ Այս թեմաների շուրջ Հայաստանի մամուլում էլ Հայաստանի կառավարությանն ուղղված որոշակի քննադատություններ կան առ այն, որ համապատասխան ջանքեր չեն գործադրվում։ Դուք ի՞նչ եք մտածում այս խնդրի հետ կապված։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Արդեն ասացի, որ այդ իրադրությունը մեզ շատ անհանգստացնում է։ Մենք այսօր առնվազն 23 գերիներ, պատանդներ, այլ պահվող անձինք ունենք Ադրբեջանում և նաև մենք փորձում ենք հնարավոր ջանքերը գործադրել այդ խնդրի լուծման համար: Բայց մյուս կողմից պետք է հասկանանք, որ դա տեղի է ունենում մի պայմաններում, երբ Ադրբեջանը, ըստ էության, այդ գործոնը նույնպես օգտագործում է էսկալացիոն տրամաբանությամբ և էսկալացիոն նպատակներով: Եվ երբ ասում են, որ Հայաստանի Կառավարությունն անհրաժեշտ ջանքեր չի գործադրում այդ խնդիրը լուծելու համար, եթե մարդիկ նման բան ասում են, նշանակում է բավարար չափով տեղեկացված են: Եթե բավարար չափով տեղեկացված են, ուրեմն պետք է հաջորդ քայլն էլ անեն և ցույց տան՝ այդ ո՞ր գործողությունն է, որ Հայաստանի Կառավարությունը պիտի անի, և դա կբերի արդյունքի և Կառավարությունն այդ ջանքը չի գործադրում։

Ես, ընդհանուր առմամբ, այդ քննադատությունը հասկանում եմ և միշտ ասում եմ՝ քանի դեռ այդ ջանքերը, որ Կառավարությունը գործադրում է, արդյունք չեն տալիս, բոլորը կարող են ասել, որ ջանք չի գործադրվում, որովհետև այդ ջանքերը հիմնականում դիվանագիտական մակարդակով են գործադրվում: Ինչո՞ւ, որովհետև այս ժանրի մեջ հրապարակային հայտարարությունները պետք է լինեն շատ նպատակային և կոնկրետ նպատակի ծառայեն: Եվ այդ հրապարակային հայտարարությունների որոշակի դեպքերից անդին արդեն իրենք ոչ մի օգուտ չեն տալիս և ընդհակառակը՝ վնաս են տալիս։ Ես միշտ բերում եմ 2023 թվականի դեկտեմբերի օրինակը, երբ 32 գերեվարված մեր հայրենակիցներ վերադարձան Հայաստան, և մինչև վերջին վայրկյանը ոչ մեկի հայտնի չէր այն ջանքերը, որ մենք գործադրում էինք և մինչև վերջին վայրկյանը հնչում էին քննադատություններ, որ Կառավարությունը ոչինչ չի անում: Եվ այդ մարդիկ իրենց տեսակետից ճիշտ էին, որովհետև նրանց տեսակետից Կառավարությունը որևէ բան անում է միայն այն պարագայում, երբ այդ խնդիրը լուծված է։

Քանի դեռ այդ խնդիրը լուծված չէ, ցանկացած ոք կարող է պնդում անել, որ ուրեմն Կառավարությունն անհրաժեշտ ջանքեր չի գործադրում, բայց մինչև 2023 թվականի դեկտեմբերին մեր գերեվարված հայրենակիցների վերադարձի մասին պաշտոնական լրատվությունը, մինչև այդ վերջին վայրկյանը հնչում էին շատ խիստ քննադատություններ, և որ Կառավարությունը ոչինչ չի անում։ Իսկ Կառավարությունն անում էր, և դա իմացվեց ընդամենն այդ հայտարարություններից որոշ ժամանակ անց, և դա ակնհայտ դարձավ:

Ես արդեն ասացի, դա ցավոտ հարց է, բայց կա նաև հետևյալը՝ մենք տեսնում ենք, որ Ադրբեջանն այդ խնդիրը ցավոք, էլի ասում եմ, որ մանավանդ խաղաղության գործընթացի համատեքստում, երբ անընդհատ փորձ է արվում բերել լրացուցիչ էսկալացիոն գործոններ, ընդ որում արդեն իսկ հրապարակային հայտարարություններ խոշտանգումների մասին, արդեն իսկ վիզուալ հիմնավորումներ արգելված միջոցների մասին, որն իհարկե անհանգստացնող է, անընդունելի և Հայաստանի Կառավարությունն այդ հարցով հստակ դիրքորոշում է արտահայտել:

İhlas Haber Ajansı, Յափրաք Մութլու - Հարգելի վարչապետ, շնորհակալ եմ: Իմ հարցը վերաբերում է Հայաստանի՝ Եվրամիությանն անդամակցության գործընթացին։ Հայաստանը պաշտոնապես սկսել է Եվրամիությանն անդամակցելու գործընթաց։ Ինչպես գիտենք, Հայաստանի խորհրդարանում դրա վերաբերյալ որոշում կայացվեց: Եվ իմ հարցը կայանում է նրանում, թե Հայաստանն ի՞նչ փուլում է հիմա Եվրամիությանն անդամակցելու հարցում, Ռուսաստանի և արևմուտքի հետ հարաբերությունների հետ հավասարակշռությունն ինչպե՞ս եք պահպանում։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Հայաստանի Հանրապետությունը որդեգրել է բալանսավորված և բալանսավորման արտաքին քաղաքականություն: Եվ այդ քաղաքականության շրջանակներում մենք զարգացնում ենք մեր հարաբերությունները Եվրամիության հետ, Եվրասիական տնտեսական միության շրջանակներում նաև Ռուսաստանի հետ: Եվ ինչպես արդեն ասացի՝ այդ հարաբերությունների, այդ բանաձևի համատեքստում է տեղավորվում նաև մեր տարածաշրջանացման քաղաքականությունը։ Եվրամիության հետ մեր հարաբերությունները վերջին տարիներին զարգացել են, խորացել և այդ զարգացումների ֆոնին քաղաքացիական հասարակությունը, հանրության ներկայացուցիչներ շուրջ 50,000 ստորագրություններով օրենքի նախագիծ են ներկայացել խորհրդարանին։ Մեր Սահմանադրությամբ այդպիսի կարգավորում կա, որ քաղաքացիները կարող են 50000 ստորագրությամբ օրենքի նախագիծ ներկայացնել խորհրդարանի քննարկմանը, ինչը և տեղի է ունեցել, և մեր կառավարող մեծամասնությունը որոշել է կողմ քվեարկել: Այդ կողմ քվեարկությունը տեղավորվում է նաև բալանսավորված և բալանսավորման արտաքին քաղաքականության տրամաբանության մեջ:

Նաև մենք Եվրամիության հետ մեր հարաբերությունների խորացումը չենք հակադրում մեր մյուս գործընկերների հետ հարաբերություններին: Ընդ որում, հետաքրքիր մի հանգամանք, եթե ուշադիր նայենք մեր տարածաշրջանին, այսօր կայացած իրողությունն է, որ մեր չորս հարևաններից երկուսը Եվրամիության անդամության թեկնածու են։ Եվ նկատի ունեմ՝ նաև այս պրոցեսը մեր տարածաշրջանացման քաղաքականությանը չի հակասում։ Բայց մենք մյուս կողմից հասկանում ենք, և ակնհայտ է, որ այդ նախագծի ընդունումը չի նշանակում անդամակցություն Եվրամիությանը, որովհետև դա բոլորովին այլ մի գործընթաց է: Մենք դրանով արձանագրում ենք մեր քաղաքական հետաքրքրվածությունն այդ գործընթացի նկատմամբ՝ հասկանալով, որ դա բարդ գործընթաց է:

Բայց մյուս կողմից բալանսավորված և բալանսավորման արտաքին քաղաքականության համատեքստում մենք ուզում ենք նաև մեր ժողովրդի համար, ես այդպես եմ ձևակերպում, ունենալ այլընտրանքների որոշակի մենյու, որովհետև ընդհուպ Եվրամիությանն անդամագրվելը ի վերջո նաև կարող է տեղի ունենալ համընդհանուր հանրաքվեի միջոցով հաստատվելու պարագայում՝ Հայաստանի Հանրապետության դեպքում, որովհետև նույնիսկ այդ պարագայում դեռ փաստ չէ, որ Հայաստանը կանդամագրվի Եվրոպական միությանը, որովհետև Եվրոպական Միության անդամ երկրներն էլ իրենց հերթին պետք է կոնսենսուս ձեռք բերեն։

Նկատի ունեմ, որ մենք պարզապես, ես ուզում եմ ուղիղ ասել դրա մասին, ուզում ենք, որ Հայաստանի Հանրապետությունը հաղթահարի այլընտրանքների բացակայության արտաքին քաղաքականությունը։ Մենք ուզում ենք, որ Հայաստանի Հանրապետությունը և Հայաստանի ժողովուրդն ունենա այլընտրանքներ։ Սա ամենևին էլ այդ այլընտրանքներից մեկի հենց ուղղակի ընտրություն չէ, այլ դա հնարավոր հնարավորություն է, ևս մի այլընտրանքի հնարավորություն է մեր պետության և մեր ժողովրդի համար: Սա ըստ էության ծառայություն է, իհարկե նաև մեր հանրության առնվազն, ընդ որում 50 հազարից ավելի ստորագրություն էր հավաքվել, 60 հազարին մոտ և նաև մեր ժողովրդավարական էության արտահայտությունն է, որ մենք չենք կարող, եթե Սահմանադրությունը նման հնարավորություն տալիս է՝ ինչո՞ւ պիտի ժողովրդավարական Կառավարությունը և ժողովրդավարական մեծամասնությունը մերժի այդ նախագիծը: Եվ սա է մեր ընկալումը, ու ես կարծում եմ, որ դա կարևոր լրացում է Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի և Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության, եթե կարելի է այդպես ձևակերպել, մենյուի և հնարավորությունների մեջ։

Նորից եմ ասում՝ մեր կարևորագույն խնդիրներից մեկը մեր բալանսավորված և բալանսավորման արտաքին քաղաքականության այլընտրանքների բացակայության քաղաքականությունը հաղթահարելը և մուտք գործելն է մի տեղ, որտեղ մենք կարող ենք ավելի ուշադիր նայել մեր տարածաշրջանին, ավելի ուշադիր նայել աշխարհին, ավելի ուշադիր նայել հնարավորություններին, ավելի ուշադիր վերլուծել սպառնալիքները, բայց տեսնել նաև հնարավորություններ։ Եվ սա տրամաբանական շարունակությունն է, նորից եմ ասում, այդ թվում՝ մեր տարածաշրջանային քաղաքականության, որովհետև ես չգիտեմ ինչպիսին կլիներ մեր մոտեցումը, բայց մեր քննարկումների և վերլուծությունների մեջ սա ունեցել է էական նշանակություն, որ մենք արձանագրել ենք, որ մեր հարևան չորս հարևաններից երկուսը Եվրամիության անդամության թեկնածու են: Ընդ որում, բոլորովին վերջերս նաև Թուրքիայից հնչեց այդ արձանագրումը, որ Թուրքիան ամենևին էլ չի հրաժարվել եվրոպական քաղաքականությունից։ Նաև դա հնչում է, ինչքան էլ հիմա որոշակի խնդիրներ կան Վրաստանի և Եվրամիության հարաբերություններում, բայց նաև Վրաստանը հայտարարում է, որ չի հրաժարվել Եվրամիության հետ մերձենալու քաղաքականությունից, և մեր այս որոշումները պետք է դիտարկել նաև այս համատեքստում:

CNN Türk, Իդրիս Արըքան - Հարգարժան վարչապետ, հիմա Թուրքիայում ինչ-որ գործընթաց կա, ինչքան էլ որ դժվարություններ կան, տեսնում ենք, որ Ադրբեջանի հետ կապված է նաև այդ գործընթացը: Ում հետ որ զրուցեցինք, խոսեցինք՝ այդ մասին են ասում: Ուզում ենք հասկանալ, թե Ադրբեջանի հետ ի՞նչ է խոսվում, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև 1990 թվականներից սկսված խնդիրներ կան, փախստականների խնդիր կա և այլն: Բաքվից հնչած հայտարարություններում երբեմն ասում եմ, որ այդ փախստականները պետք է վերադառնան և այլն: Արդյոք դա ընկալվում է որպես տարածքային պահանջ, այդ մարդկանց վերադարձի հարցը և այլն, Ձեր տեսանկյունը, դիտանկյունը ի՞նչն է այս հարցի շուրջ, երբ Ադրբեջանը նաև բարձրացնում է փախստականների վերադարձի հարցը:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Ձեր հարցին կա մի շատ կարևոր լրացում. Ադրբեջանն իրականում բարձրացնում է մի հարց, որն անվանում է «արևմտյան Ադրբեջան»։ Եվ Ադրբեջանն «արևմտյան Ադրբեջան» է անվանում Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքի մոտավորապես 60-70%-ը և մեզ հրավիրում է քննարկել «արևմտյան Ադրբեջանի» հարցը՝ Հայաստանի Հանրապետության տարածքի 60-70 %-ն անվանելով «արևմտյան Ադրբեջան»։ Մենք ասում ենք, որ Հայաստանում «արևմտյան Ադրբեջան» չկա։ Եթե ուզում ենք արևմտյան Ադրբեջան փնտրել, արևմտյան Ադրբեջան կամ տեսնել, ցույց տալ՝ արևմտյան Ադրբեջանն Ադրբեջանի Ղազախի, Աղստաֆայի, Գետաբեյի, Քելբաջարի, Լաչինի, Զանգելանի, Կուբաթլուի, եթե ինչ-որ տարածաշրջանի անուն մոռանամ, դա չի նշանակում դիտավորյալ բացթողում, բայց ես նկատի ունեմ՝ մենք կարող ենք քարտեզի վրա նայել և ասել, թե որն է արևմտյան Ադրբեջանը։ Այստեղ է արևմտյան Ադրբեջանը։ Այս գծից այս կողմ արևմտյան Ադրբեջան չկա։ Շատ ցանկանալու բերումով նաև Նախիջևանը կարելի է արևմտյան Ադրբեջան համարել աշխարհագրական առումով։

Նկատի ունեմ՝ նրանք փորձ են անում հումանիտար հարցերի տրամաբանության ներքո տեղավորել դա, մեզ կոչ անելով ինչ-որ հարց քննարկել, բայց նորից եմ ասում, նրանք մեր երկրի ինքնիշխան տարածքի 60%-ն անվանում են «արևմտյան Ադրբեջան»։ Եվ հետևաբար նման հարցը մեզ համար քննարկելի չէ, չի կարող, որևէ երկրի համար քննարկելի չէ, որևէ երկրի համար չի կարող քննարկելի լինել։

Իսկ ընդհանրապես, եթե փախստականների թեմայի մասին ենք խոսում, ես արդեն հիշատակեցի, մենք նույնիսկ փաստաթուղթ ունենք Լեռնային Ղարաբաղ և հարակից շրջաններ փախստականների վերադարձի մասին։ Հայաստանում և Սփյուռքում կան փախստականներ Նախիջևանից, Բաքվից, Սումգայիթից, Լեռնային Ղարաբաղի հարակից շրջաններից, Գյանջայից և այլն։ Մեր ընկալումն այն է, որ դա պարզապես տարածքային պահանջներ են Հայաստանի նկատմամբ, և հետևաբար մենք չենք կարող այդ հարցը քննարկել։

«Զանգեզուրի միջանցք» ասված խոսույթը նույնպես հենց այդ պատճառով անընդունելի է մեզ համար, որովհետև դա տարածքային պահանջ է պարունակում Հայաստանի Հանրապետության դեմ։ Եթե խոսքը տրանսպորտային հաղորդակցության և տնտեսական հաղորդակցության մասին է, մենք բաց ենք և ասում ենք այո, պատրաստ ենք, ինչպես արդեն ասացի, տարածաշրջանային, տրանսպորտային և տնտեսական կապերի ապաշրջափակմանը երկրների ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության, իրավազորության և փոխադարձության պայմաններով։ Եվ հասկանալով, որ կան բարդություններ, նույնիսկ ասում ենք, որ պատրաստ ենք նաև որոշակի պարզեցումների, որ դա իրականություն լինի և տեղի ունենա, և արել ենք կոնկրետ առաջարկ երկաթուղային կապի վերականգնման համար և սպասում ենք Ադրբեջանի պատասխանին: Ընդ որում, այդ առաջարկի էությունը մենք չենք հրապարակում մի պարզ պատճառով, որպեսզի նաև դա դիվանագիտական կոռեկտության խախտում չլինի, որ աշխատանքային փաստաթղթի էությունը բացում ենք, բայց մեր գնահատմամբ մենք լուծել ենք այդ հարցը և ակնկալում ենք նույնպիսի լուծում մեզ համար։

Այսօր ասում եմ, որ մենք առաջարկել ենք այնպիսի լուծում, որ արևմտյան Ադրբեջանից Նախիջևան Հայաստանի տարածքով երկաթուղային բեռնափոխադրումների հարցի լուծում ենք տվել։ Ընդամենը մնում է, որ Ադրբեջանն այդ լուծմանը համաձայնվի։ Ավելին ասեմ, մենք դեռ 2022 թվականից, եթե չեմ սխալվում, Կառավարությունում շրջանառության մեջ է Ադրբեջանի հետ սահմանին երեք անցակետերի բացման մասին Կառավարության որոշման նախագիծը։ Այսինքն՝ նախագիծը նրա մասին է, որ սահմանային կոնկրետ կետերում մենք անցագրային կետեր ենք բացում, որպեսզի Ադրբեջանի տրանսպորտային միջոցները, բեռները, քաղաքացիները կարողանան երթևեկել Հայաստանի Հանրապետության տարածքով, այդ թվում՝ դեպի Նախիջևան։ Եվ սա է հարցի մեր ընկալումը:

Ադրբեջանն ինքն իրեն հակասում է, ինչո՞վ, Ադրբեջանը ինքն իրեն հակասում է նրանով, որ 2021 թվականը և հաջորդող շրջանը իրենք պաշտոնական մակարդակում անվանում են ետկոնֆլիկտային շրջան: Բայց իրենք ամեն օր խոսում են կոնֆլիկտի լեզվով։ Այսինքն` Ադրբեջանի այս երկու խոսույթները չեն բռնում իրար հետ։ Ամեն օր կոնֆլիկտի լեզու, ամեն օր ագրեսիվ հռետորաբանություն, ամեն օր ուժ, եթե ոչ ամեն օր, շատ հաճախ, շատ հաճախ ուժի և ուժի կիրառման սպառնալիք և «արևմտյան Ադրբեջանի» խոսույթ, որը կասկածի տակ է դնում Հայաստանի, եկեք ուղիղ ասենք՝ Հայաստանի պետության գոյությունն իսկ: Եվ զուգահեռ մեզ հրավեր քննարկելու, կներեք, իմ կարծիքով դա առնվազն տարօրինակ է:

Իմիջիայլոց, և հենց այդ խաղաղության բանաձևի գուցե շրջանակում է, որ ես մի կողմից ասում եմ, որ այս գծից արևմտյան Ադրբեջանն այստեղ է, այս գծից այս կողմ «արևմտյան Ադրբեջան» չկա, բայց ես հասկանում եմ, որ կիսատ կլինի այդ խոսույթը, եթե ես չասեմ, որ արևմտյան Հայաստանն էլ այստեղ է։ Սա ըստ էության երկու նախադասություն է, բայց սա խաղաղության մեր ընկալումն է և մեր պատկերացումն է, որովհետև եթե այս բանաձևերը չլինեն, ընդ որում, նորից եմ ասում, կարող են լինել ամենատարբեր ընկալումներ պատմության, պատմական իրադարձությունների և այլն, բայց եթե մենք ուզում ենք կառուցել՝ հոսող տարածաշրջանի վրա հնարավոր չէ ոչ մի բան կառուցել։

Իմիջիայլոց, շատ կարևոր բան կա։ Եկեք չմոռանանք, որ Հայաստանի Հանրապետությունը և Ադրբեջանական Հանրապետությունն ունեն արդեն իսկ փոխադարձորեն վավերացված առաջին միջազգային փաստաթուղթը, որը մեր երկրների սահմանազատման հանձնաժողովների կանոնակարգն է, որը ստորագրվել է մեր երկրների հանձնաժողովների կողմից և մեր երկրներում առկա ընթացակարգերով վավերացվել, որտեղ արձանագրվում է, որ սահմանազատման հիմքը, բազային սկզբունքն Ալմա-Աթայի հռչակագիրն է։ Ալմա-Աթայի հռչակագիրը, որը ստորագրվել է 1991 թվականին, մեր հարցի համատեքստում երկու արձանագրում է անում, առաջինը, որ Խորհրդային Միությունը դադարում է գոյություն ունենալ, և Խորհրդային Միության երկրների ադմինիստրատիվ սահմանները դառնում են պետական սահմաններ։ Եվ հետևաբար, այդ խոսույթն արդեն իսկ հակասում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև գոյություն ունեցող դե յուրե փաստաթղթին, ուղիղ հակասում է: Մենք այդ պայմանավորվածությանը հավատարիմ ենք և հետևողական, համբերատար շարժվում ենք խաղաղության ուղղությամբ։

T24, Բարչըն Յինանչ - Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարն ու Միացյալ Նահանգների արտաքին գործերի նախարարը միշտ իրենց ունեցած խոսակցություններում խոսում են Կովկասի տարածաշրջանի մասին: Դուք, կարծում եմ, Թրամփի հետ էլ եք տեսակցել, արդյոք ԱՄՆ-ի դիրքորոշումը կարող է այս խաղաղության գործընթացում ինչ-որ դեր ունենալ։ Որովհետև եթե ուրիշ տեսանկյունից, դիտանկյունից ենք նայում, Թրամփի ներկայության պայմաններում, ըստ որոշ մեկնաբանությունների, շատ երկրներ կարող են նախընտրել այսպես ասած անկանոն աշխարհը։ Կամ ասենք տարածաշրջանային որոշ զարգացումները, հակամարտությունները Ռուսաստանի և Ուկրաինայի պատերազմը, հնարավոր զինադադարը և այլն, տարբեր կերպ են մեկնաբանվում։ Հետևաբար Ձեր մատնանշած այդ հնարավորության, պատուհանի հետ կապված, Ձեր կարծիքով՝ կան այնպիսի գործոններ աշխարհում և տարածաշրջանում, այնպիսի զարգացումներ, որոնք կարող են խոչընդոտ հանդիսանալ այդ հնարավորության, պատուհանի համար։

Եվ ուզում եմ հասկանալ՝ եթե Ադրբեջանի հետ խաղաղություն, ճիշտ է, այն դեռ հորիզոնում չի նշմարվում, բայց Ադրբեջան-Հայաստան հարաբերությունների բացակայությունը խոչընդոտում է Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունների զարգացմանը: Ձեր ասած հոռետեսների դեմ օգտագործվող փաստարկները մի քիչ ավելի կարո՞ղ եք հստակեցնել, որովհետև ի վերջո Հայաստանի և Թուրքիայի միջև կարգավորում դեռ չի ապահովվել: Դուք ասում եք, որ դա ժամանակի հարց է, Թուրքիայից, իհարկե, դրական ինչ-որ ազդակներ, մեսիջներ են եկել և դա՞ եք հիմք ընդունում, որ ժամանակի խնդիր է: Չեմ ուզում կրկնել, բայց ինչքան Ադրբեջանի հետ խաղաղությունն ուշանա, կարծեք թե այդքան էլ շարունակելու են Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները չկարգավորված մնալ, այս ռիսկը Դուք չե՞ք տեսնում։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Ես այդ ձևակերպման հետ ուզում եմ չհամաձայնվել, որ հորիզոնում Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղությունը չի երևում։ Ես կասեմ, որ պարզապես այդպես անընդհատ փորձ է արվում ծխածածկույթ ապահովել հորիզոնի երկայնքով, որպեսզի այդ խաղաղությունը չերևա։ Իրականում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության շատ կարևոր հենասյուներ դրվել են։ Որո՞նք են այդ հենասյուները, մեկը ես արդեն նշեցի։

Հայաստանը և Ադրբեջանը, ըստ էության, պայմանավորվել են, որ ճանաչում են 1991 թվականի Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիման վրա միմյանց տարածքային ամբողջականությունը և ինքնիշխանությունը։ Սա այն է, ինչ հորիզոնում պետք է երևա։ Ավելին ասեմ, խաղաղության պայմանագրի նախագծի համաձայնեցված հոդվածներում վերարձանագրվել է այս իրողությունը, արձանագրել են, որ չունեն միմյանցից տարածքային պահանջներ և փոխադարձաբար պարտավորվում են նման տարածքային պահանջներ չներկայացնել ապագայում։ Սա շատ հստակ երևում է հորիզոնում, բայց հիմա Դուք կհարցնեք, իսկ ո՞րն է ծխածածկույթը։ Ծխածածկույթն «արևմտյան Ադրբեջանի» մասին խոսույթն է, որովհետև երբ պայմանավորվածություն ենք ձեռք բերել, որ ճանաչում ենք միմյանց տարածքային ամբողջականությունը, ուրեմն չպետք է լինի «արևմտյան Ադրբեջանի» խոսույթ։

Ծխածածկույթ են Բաքվում տեղի ունեցող դատավարությունները, որոնք մի նպատակ ունեն, ես չգիտեմ ինչ, համենայնդեպս մեր ընկալումն է այդպիսին, զրոյացնել այն ձեռքբերումները, որոնք ունեցել ենք խաղաղության գործընթացում, որովհետև մենք արդեն չորս տարի բանակցում ենք խաղաղության պրոցեսի վերաբերյալ և ունենք արդյունքներ: Արդեն իսկ ասել եմ, մենք դա չենք արձանագրում, անընդհատ կենտրոնացած ենք խաղաղության համաձայնագրի վրա, որն իհարկե կարևոր անկյունաքարային բան է, բայց այն, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ստորագրել են միջազգային փաստաթուղթ և վավերացրել են երկու երկրներում, դա արդեն իսկ կայացած փաստ է և կայացած իրողություն: Ավելին, մենք սահմանազատված սահմանային հատվածներ ունենք: Եվ այստեղ է խնդիրը՝ այս կետից ինչ ճանապարհով ենք գնում: Ես, եթե ուշադիր էիք, ասացի, որ եթե հետևողական լինենք մենք մեր ջանքերում՝ արդեն իսկ այդ ճանապարհը, այդ նախագիծը սեղանին է, մնում է այդ նախագծից չհրաժարվել։ Մեզ ըստ էության շատ նոր բան կառուցել այս փուլում պետք չէ, անհրաժեշտ է ընդամենը այն, ինչ արձանագրված է, դա չոչնչացնել։ Սրա մասին է խոսքը։

Այո, մենք հասկանում ենք նաև զգայունությունները և առանձնահատկությունները, որոնք կան Թուրքիա-Ադրբեջան հարաբերություններում: Դա հնարավոր չէ ժխտել, բայց մյուս կողմից արդեն ասացի, որ մենք ունենք պրոցեսներ նաև Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններում։ Եվ ես նոր մտածեցի, որ այն առաջին յոթ րոպեում, երբ նշում էի Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններում իրադարձությունները, ես բաներ բաց թողեցի, որ կարող էի լրացնել՝ հասնել 10, 11, 12, 15 րոպեի։ Ընդհուպ, որ հիմա արդեն երկու տարի անընդմեջ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարը մասնակցել է Անթալիայի դիվանագիտական խորհրդաժողովին։ Ավերիչ երկրաշարժից հետո Արտաքին գործերի նախարարի այց տեղի ունեցավ Թուրքիայի աղետի գոտի, մենք հումանիտար աջակցություն ուղարկեցինք, լավ է, որ հումանիտար աջակցություն ուղարկեցինք, վատ է, որ նման ողբերգական իրադարձությունների հանգամանքով և բերումով։

Բայց ես նորից եմ ասում, նաև Թուրքիայի դերի առումով, այստեղ իմ կարծիքով Թուրքիան էլ ընտրելու բան ունի, որովհետև մենք լսում ենք, որ Թուրքիան փորձ է անում կամ առնվազն, գուցե մենք սխալ ենք ընկալում ուղերձը: Ինչպես Դուք նշեցիք, ինչո՞ւ է Թուրքիան Միացյալ Նահանգների հետ քննարկում նաև Հարավային Կովկասի խնդիրները, որովհետև մեր ընկալումն այն է, որ Թուրքիան, համենայնդեպս ուղերձներն այդպիսին են, Հարավային Կովկասում կայունության օգտին է հանդես գալիս Թուրքիան։ Մենք տեսնում ենք, որ Թուրքիան և՛ նախագահի, և՛ Արտաքին գործերի նախարարի մակարդակով հանդես է գալիս Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման օգտին։ Եվ եթե մենք ճիշտ ենք ընկալում այս ուղերձները, առնվազն կամ մենք ընկալում ենք գուցե թե սա նշանակում է նաև որոշակի բալանս Հարավային Կովկասում Թուրքիայի ունեցած հարաբերությունների կամ գուցե մենք սխալ ենք ընկալում: Բայց մյուս կողմից ցանկացած ջանք, որը կնպաստի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնագրի ստորագրմանը, իհարկե օգտակար կլինի: Սակայն մենք պետք է նաև հաշվի առնենք, որ Հայաստանը և Ադրբեջանը հիմա աշխատում են երկկողմ ֆորմատով, բայց մյուս կողմից մենք նաև ուզում ենք, որ մեր միջազգային գործընկերները տեղյակ լինեն ինչ է կատարվում խաղաղության գործընթացում, և նաև մեր տեղեկատվությունը կիսում ենք նրանց հետ։

T 24, Բարջըն Յինանչ - Ամեն մեկն, իհարկե, մեկ հարցի հնարավորություն ուներ, բայց եթե Դուք կցանկանաք՝ թուրք հասարակությանն ինչ-որ մի բան փոխանցել, ինչ-որ մեսիջ փոխանցել, ինչպե՞ս կուզեք, որ այն ներկայացվի:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Այո կուզեմ: Գիտե՞ք ինձ ինչը զարմացրեց, ինչով Դուք սկսեցիք Ձեր խոսքը։ Դուք ասացիք, որ ձեզ մոտ կա արտահայտություն՝ «ջուրը փոքրին, խոսքը մեծին»։ Խնդիրն այն է, որ մեզ մոտ էլ կա այդ արտահայտությունը: Ես պիտի ասեմ հետևյալը, որ Թուրքիայի ներկայացուցիչների հետ սա իմ շփումների ամենազարմանալի հատվածն է ինձ համար, որովհետև ամենատարբեր ներկայացուցիչների հետ հանդիպումների, բանակցությունների, դիվանագիտական քննարկումների ընթացքում, երևի նաև տարածաշրջանային այդպիսի սովորություն կա, անընդհատ հղում ենք անում մեր ժողովրդական առածներին։

Չչափազանցնեմ, երևի գոնե երեք-չորս դեպք եղել է, երբ Թուրքիայի ներկայացուցիչների հետ զրույցում, կամ ես եմ ասել, ասել եմ, որ Հայաստանում այսպիսի առած կա և մեջբերում եմ արել, և Թուրքիայի զրուցակիցն ասել է, գիտեք ինչ, մեզ մոտ էլ այդպիսի ասացվածք կա, կամ Թուրքիայի ներկայացուցիչն է ասել, մեզ մոտ ասում են, ես էլ ասել եմ, բայց գիտեք ինչ, մեզ մոտ էլ են այդպես ասում: Հիմա ես շատ զարմացա, երբ Դուք հենց առաջին բառերը խոսեցիք, խոսեցիք նրա մասին, որ ձեզ մոտ ասում են՝ «ջուրը փոքրին, խոսքը մեծին»: Սա արտահայտություն է, որ Հայաստանում լայնորեն տարածված է, և ես հազարավոր անգամներ այս արտահայտությունը լսել եմ մեր մեծերից, և ես ինքս էլ արդեն լինելով, դառնալով ծնող և տարիքով մեծի կարգավիճակում, ինքս էլ հազարավոր անգամներ օգտագործել եմ մեր երեխաների հետ շփումներում: Եթե սա կընկալվի որպես ուղերձ՝ կարծում եմ բավականին լավ ուղերձ է: Շնորհակալ եմ շատ: