Ազգային ժողովի մեծարգո նախագահ,
Հարգելի նախագահություն,
Կառավարության հարգելի անդամներ,
«Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության հարգելի անդամներ,
«Հայաստան» խմբակցության հարգելի անդամներ,

Ես ուշադիր լսեցի բոլոր ելույթները և պիտի ասեմ, որ այդ ելույթների, հարցերի ունկնդրման արդյունքում ինձ զգում եմ հարստացած և լիցքավորված: Շատ հաճելի և օգտակար էր լսել այն քաղաքական գործիչների, պատգամավորների խոսքը, ովքեր Հայաստանի քաղաքական, տնտեսական կյանքին մասնակցել են Հայաստանի Հանրապետության հիմնադրման առաջին օրից՝ պատգամավորներ՝ Վիգեն Խաչատրյանը, Հովիկ Աղազարյանը, Գուրգեն Արսենյանը, մեր մյուս գործընկերները, մեր նոր սերնդի պատգամավորներին, շատ ուշադիր լսել եմ նաև ընդդիմադիր խմբակցության պատգամավորներին, բոլոր ելույթներն՝ առանց բացառության: Պետք է ասեմ նաև, որ տեղ-տեղ արձանագրում եմ, որ մենք շատ բաների մասին մտածում ենք նույնությամբ կամ մենք մտածել ենք այդկերպ, և այս ամենի արդյունքում պետք է անենք նաև որոշակի հետևություններ: Պիտի ասեմ նաև, որ կոնկրետ պատգամավորների ասածների վերաբերյալ շատ կոնկրետ արձագանք ունեմ նաև, մասնավորապես, Շիրակ Թորոսյանը խոսում էր Բավրա տանող ճանապարհի մասին: Պարոն Թորոսյան, Կառավարության հաջորդ կամ մյուս նիստում ֆինանսավորման որոշումը կկայացվի, մրցույթը կա, հաղթող ընկերություն արդեն ունենք և շինարարությունն առաջիկա ամսվա ընթացքում կսկսվի: Հույս ունենք, որ բավարար տեմպերով կլինի:

Տիկին Արմենուհի Կյուրեղյանն իր խոսքում նշեց արտահայտություններ, որոնք իր կարծիքով այնքան էլ պատեհ չեն վարչապետի համար: Ես ուզում եմ հիշեցնել, որ հինգ-վեց անգամ այդ և մի քանի այլ արտահայտությունների համար այս ամբիոնից ներողություն եմ խնդրել, և համաձայն եմ, որ ավելի ճիշտ կլիներ, որ նման արտահայտություններ չհնչեին: Ուզում եմ ասել նաև, որ հիմա բացակա պատգամավորներից մեկը՝ Գեղամ Մանուկյանը, երբ խոսեց խորհրդանիշերի մասին, ես այդ պահին այնտեղից ուշադիր նայում էի մեր զինանշանին և ի՞նչ առիթով եմ ասում, ես կարծում եմ, որ հիմա, հատկապես հիմա ամենաարժեքավոր ժանրը, որը մենք պետք է կիրառենք և կիրարկենք, դա ինքնահայեցումն է կամ ռեֆլեքսիան: Դա հենց Գեղամ Մանուկյանի ելույթի առիթով հիշեցի, երբ ինքը խոսում էր, ես հերթական անգամ նայում էի մեր պետական զինանշանին: Եվ ուղղակի երևի սովորական պայմաններում սա չէի ասի, որովհետև հնարավոր է, որ էլի շահարկման առիթ դառնա, բայց դա ինձ չի վախեցնում, նաև ուզում եմ ընկալեք այն, ինչ հիմա կասեմ, որպես պարզապես մտքերը կիսելու մի փորձ:

Տեսեք, ի՞նչ է պատկերված մեր զինանշանի վրա, հարգելի գործընկերներ, թեման իրականում շատ լուրջ է, որովհետև այն խնդիրը, որ մենք քննարկում ենք, ինչքան էլ դա բազմաթիվ քննարկումների, շահարկումների առիթ տվեց, այդ խնդիրն այստեղ է, մեր մտքերում է, մեր հոգեբանության և մտածողության մեջ: Եվ կարծում եմ, մեր զինանշանը շատ է արտահայտում մեր հոգեբանությունը: Ի՞նչ է պատկերված այնտեղ. Նոյյան տապանն Արարատ սարի վրա, Հայաստանի չորս գահակալությունների, դինաստիաների, չորս հարստությունների զինանշանները: Եվ այդ զինանշանին նայելիս, վերջերս իմ մոտ հարց է ծագել. իսկ այդ զինանշանը, երբ կարծեմ 1991 թվականին ընդունել ենք, այդ պատկերը, որը մեզ համար սրբություն է, մեզնից յուրաքանչյուրի համար, իսկ 1991թ. հիմնադրված պետության հետ ինքն ի՞նչ կապ ունի, ինչի՞ մասին է: Ընդ որում՝ նայելով կենտրոնին, Արարատ սարի վրա Նոյյան տապանն է, Հայաստանի Հանրապետության այսօրվա տարածքը ջրհեղեղի տակ է, առյուծ, որն արդեն Հայաստանում բնական պայմաններում այստեղ վաղուց չի ապրում: Եվ այս խնդիրը, որը մենք քննարկում ենք, իրականում մեզնից յուրաքանչյուրի, չթվա դա միայն ձեր մեջ է, մեզնից յուրաքանչյուրի մեջ առկա այդ երկվության մասին է, պատմական Հայաստանի և իրական Հայաստանի:

Ինչի՞ մասին է մեր ամբողջ բանավեճը՝ էական չէ ինչքան էմոցիոնալ, ինչ փաստարկներով: Հետևյալի մասին է այս բանավեճը. իրական Հայաստանը պետք է ծառայի պատմական Հայաստանի՞ն, թե՞ պատմական Հայաստանը պետք է ծառայի իրական Հայաստանին: Եվ սա է այն քաղաքական և դարակազմիկ հարցը, որի պատասխանը մենք պիտի տանք: Ընդ որում, եթե մենք ուզենանք, այս հարցը կարող ենք լուծել առանց կոնֆլիկտների, որովհետև, ի վերջո, պատմական Հայաստանի 12 մայրաքաղաքներից 6-ը գտնվում են Հայաստանի Հանրապետության տարածքում: Իսկ այդ մայրաքաղաքներում վերջին անգամ ե՞րբ եք եղել, տեսե՞լ եք նրանց վիճակը, գնահատել ե՞ք ինչ վիճակում են: Այդքան ավանդույթներից ենք խոսում, արժեքներից ենք խոսում, մեր մայրաքաղաքները, մեր պատմական սիմվոլներն այսօր ավերակների տակ են, կներեք այս էլ ասելու բան չէ, բայց Հայաստանից դուրս գտնվող որոշ մայրաքաղաքներ կարող է պարզվի ավելի լավ վիճակում են, քան Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գտնվողները:

Սա ինչի՞ մասին է վկայում, մենք մտածե՞լ ենք սրա մասին: Մտածե՞լ ենք այս պատկերն այսօր Հայաստանում ամեն ընտանիքի, ամեն երեխայի, ամեն ծնողի, ամեն հոր, ամեն մոր հետ ինչպե՞ս է առնչվում և ի՞նչ է ասում ապագայի մասին: Գեղամ Մանուկյանն ասում է՝ կադաստրի թուղթ եք ման գալիս, այն է կադաստրի թուղթը, եթե մենք հայտարարենք, որ սա մեր կադաստրի թուղթն է, սա նշանակում է, որ մենք հայտարարենք ՝ ոչնչացրեք մեզ: Հասկանո՞ւմ եք, այստեղ է պրոբլեմը: Ձեզ չթվա, թե ձեզնից որևէ մեկն ավելի հայրենասեր է, քան մենք, չի կարող այդպիսի բան լինել: Ես, կներեք, հազար ներողություն, կարող է շատ ճոռոմ բան ասեմ, ես չեմ կարող պատկերացնել մարդ, կներեք, ամենայն հարգանքով բոլորիդ, որ կարող է իմ հայրենիքն ինձնից շատ սիրի: Չի կարող այդպիսի բան լինել, բացառված է, որովհետև, եթե ես մտածեմ, որ որևէ մեկն ինձնից շատ է սիրում իմ հայրենիքը, դա նշանակում է, որ ես հայտարարում եմ, որ ես չեմ սիրում իմ հայրենիքը, ընդ որում՝ բոլորդ, յուրաքանչյուրդ այդպես պետք է մտածեք: Համոզված եմ, որ իրականում նաև այդպես է, որ ձեզնից, յուրաքանչյուրիցդ շատ իր հայրենիքը ոչ մեկ չի սիրում, որովհետև այնպես, ինչպես եթե ամեն երեխա մտածի, որ ինքը ծնողին ավելի քիչ է սիրում, քան իր եղբայրը կամ քույրը, դա նշանակում է, որ ինքն իր ծնողին չի սիրում: Եվ ես սիմվոլներով սկսել եմ, ելույթիս վերջում էլ սիմվոլին կանդրադառնամ՝ Հայաստանի Հանրապետության օրհներգին:

Հիմա ուզում եմ ուրիշ բան ասել: Բանավեճը դրա մասին է, թե լավ՝ 12 տոկոս աճ եք ունեցել, այս Կառավարությունն ի՞նչ կապ ունի, ոնց որ երկնքից ընկել է: Հարգելի գործընկերներ, գիտե՞ք, պետք է հիասթափեցնեմ, այդպես չէ: Այսօր Հայաստանում մեծ շինարարական բում է, այո, ժողովուրդ այդ ո՞նց եղավ այդ շինարարական բումը, այդպես քայլելով գնում էինք, մեկ էլ շինարարական բում եղա՞վ: Դա կապված է Կառավարության շատ կոնկրետ մի որոշման հետ, երբ մենք որոշեցինք, որ՝ ա) հիպոթեկային վարկի դիմաց եկամտային հարկը շարունակելու ենք վերադարձնել, և 2025թ. հունվարի 1-ից հետո Երևան քաղաքում այդ համակարգը չի սկսելու գործել: Բոլոր այն ներդրողները, ովքեր գիտեին, որ Երևանում կա բնակարանային հսկայական պահանջարկ, շտապեցին ներդրումներ անել, որովհետև 2022թ. այդ 35 մլրդ դրամը չէր գնալու ներդրում այդ ծրագրին: Հիմա մենք հաջորդ քայլն ենք անում, մի անհանգստացեք, այդ շինարարական բումը դեռ երկար է շարունակվելու, որովհետև հաջորդ որոշումն ենք հիմա կայացնում՝ 2025 թվականին Երևանից դուրս կգա, հաջորդ փուլով՝ երևի 2027թ. հունվարի 1-ից, կամ 2028թ. հունվարի 1-ից, մենք այդ համակարգը կփակենք երևանամերձ մարզերի համար, դրանից հետո բաց կպահենք մնացած բոլոր մարզերի համար: Եվ այս շինարարական բումը Երևանը և երևանամերձ մարզերը հագեցնելով՝ կհասնի Հայաստանի Հանրապետոթյան ամենահեռավոր բնակավայրերը:

Եվ այսօր դրա երևույթները մենք տեսնում ենք: Կապանում նորակառույց շենքեր ունենք, այդ թվում՝ պետական ծրագրերով ենք անում, աջակցում նաև, որպեսզի գնողունակությունը և շուկայում մրցունակությունը բարձրանա: Մասիսում ունենք նորակառույց բնակարաններ: Ես ավելին չասեմ, որ որևէ ձևով չսխալվեմ: Այդ որոշմամբ եղավ: Ուրիշ մի ծրագիր՝ այսօր Հայաստանի Հանրապետությունում նայեք՝ այդ շինարարություններում ի՞նչ տեխնիկա է օգտագործվում: Այսօր այդ շինարարություններում օգտագործվում է տեխնիկա, որ 30 տարվա ընթացքում Հայաստանում չի եղել: Ինչի՞ շնորհիվ: Էլի կառավարության շատ կոնկրետ մի որոշման շնորհիվ, որ մենք «Տնտեսության արդիականացում» կոչվող ծրագրով բոլոր ընկերությունների կողմից ձեռք բերվող տեխնիկաների համար վերցրած վարկերի տոկոսները սուբսիդավորում ենք, հիմնականում զրոյացնում ենք կամ որոշակի, բայց պայման ունենք, ասում ենք՝ այդ տեխնիկան, որ ձեռք է բերում, պիտի լինի բացարձակապես նոր, չօգտագործված:

Բանկային համակարգը 2022 թվականին ունեցել է պատմականորեն ամենամեծ շահույթը: Այդտեղ էլ կապ ունե՞նք մենք, թե՞ չունենք: Իհարկե, ունենք, որովհետև 2018 թվականից Հայաստանի Հանրապետության բանկերը գործում են միայն ու միայն կոմերցիոն տրամաբանության վրա: 2018 թվականից որևէ մեկը չի կարող ասել, որ որևէ մեկին վարկ է տվել կամ որևէ մեկին վարկ չի տվել, որովհետև կառավարությունից իրեն ասել են՝ այս մեկին վարկ տուր, այս մեկին վարկ մի տուր: Չի կարող լինել այդպիսի մի դեպք: Եվ սա մեծացրել է բանկային համակարգի գրավչությունը: Բանկային համակարգը բառիս լավ իմաստով ագրեսիվ զարգացնում է ծառայությունները, և այդ ծառայությունները դառնում են գրավիչ, այդ թվում՝ կառավարության որոշումների, քաղաքական դիրքորոշումների կոնտեքստում:

Պատգամավոր Թադևոս Ավետիսյանն ասում է շնորհակալություն, որ չեք խոչընդոտել հոսքերը: Ներողություն եմ խնդրում, բայց առնվազն եթե ինքն այդպիսի բան ասում է, ուրեմն գիտի, որ նախկինում եղել է հոսքերը խոչընդոտելու ինստիտուտ, թե չէ, կներեք, «թշնամի» կառավարությանն ինչո՞ւ պետք է շնորհակալություն հայտնի: Այսինքն՝ գիտի չէ, որ քաղաքական նկատառումներով ասել են՝ սա թող գա, սա թող չգա: Ես չեմ ասում՝ Դուք այդպիսի բան եք արել, ես արձագանքում եմ Ձեր ասածին:

Հաջորդ հարցը՝ Հայաստանում միշտ հայտարարվել է՝ լողացող փոխարժեք, լողացող փոխարժեք, լողացող փոխարժեք: 2018 թվականից հետո, Հայաստանի Հանրապետությունում դրամն իրոք լողացող փոխարժեք ունի, և կառավարությունը չի միջամտում արտարժույթի և դրամի փոխարժեքին: Ընդ որում, ես չեմ ասում՝ նախկինում այդպիսի քարացած լողացող չի եղել: Եղել է, որ լողացող 70 տոկսով, երբեմն 50, երբեմն 60, երբեմն 40: Ընդ որում, դա համարվել է տնտեսական զարգացման կարևորագույն գործոն: Եվ կուրսը լողացող է: Մեր կառավարության անդամներից կեսը գալիս է, ամեն անգամ ինձ ասում՝ այս կուրսի հետ պետք է մի բան անել: Ես ասում եմ՝ կառավարությունը փոխարժեքին կարող է միջամտել միայն այն գործիքների կիրառմամբ, որոնք թույլատրված են՝ պետական կարճաժամկետ կամ այլ պարտատոմսերի թողարկում և այլն, և այդպես շարունակ: Եվ սա պահում ենք:

Այսօր, եկեք ո՛չ ընդդիմությանը լսենք, ո՛չ իշխանությանը լսենք, եկեք լսենք միջազգային հանրությանը: Ի՞նչ է ասում միջազգային հանրությունը Հայաստանի ժողովրդավարական իրավիճակի մասին: Ասում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը ժողովրդավարական պետություն է: Սա տնտեսական գրավչության ամենակարևոր պայմաններից է: Չնայած Դուք, պարոն Սուքիասյան, նշեցիք, որ ընդդիմությունն անցյալ տարի հանրահավաքներով խոչընդոտել է տնտեսական զարգացմանը, կես կատակ, կես լուրջ, ուրիշ բան ասեմ. ընդհակառակը՝ մենք նախորդ տարի նկատում էինք, որ ընդդիմության վրանային ավանը զբոսաշրջիկների այցելության շատ հետաքրքիր ուղղություն էր դարձել, որովհետև, օրինակ, մարդիկ կային, որոնք, հումոր չեմ անում, լուրջ եմ ասում, Հայաստան էին ժամանել որպես զբոսաշրջիկ այնպիսի երկրներից, որտեղ ցույց ընդհանրապես չի լինում: Ես ամենայն անկեղծությամբ եմ ասում: Մարդիկ գնում էին տեսնեին՝ այդ ի՞նչ է, ո՞նց է, նկարվում էին: Եվ այդպես շարունակ: Ինչո՞ւ, որովհետև մեր ծառայությունների ուշադրության կենտրոնում է հայտնվել, թե օտարերկրացիների այս ի՞նչ շարժ է մեր հարազատ ընդդիմության ճամբարում: Հետո պարզեցինք, որ շատ մարդիկ կան, օրինակ, իրենց երկրում, ենթադրենք, 30 տարեկան մարդը կյանքում ցույց չի տեսել, ոչ մի անգամ, առավել ևս՝ վրանային: Գնում էին, նայում էին: Դա էլ կես կատակ, կես լուրջ:

Կոռուպցիայի դեմ պայքարը տնտեսության ի՞նչ գործոն է: Այնտեղ նստած դրանից առաջ ես ինքս տասը տարի ասել եմ, որ կոռուպցիայի պայմաններում չի կարող տնտեսական զարգացում լինել: Տնտեսական ազատությունների ինդեքսներում Հայաստանի առաջընթացն ընդդիմությունը կարող է չնկատել, նույնիսկ իշխանությունը կարող է չնկատել, նույնիսկ հանրությունը կարող է չնկատել, բայց ներդրողները ո՞նց կարող են չնկատել: Նրանք ամեն առավոտ վեր են կենում և իրենց անելիքները պլանավորելու համար դիտարկում են, թե ինչ անեն:

Տեսեք, շատ խոսվում է նրա մասին, որ ասում են՝ ՏՏ ոլորտը եկավ, որովհետև պատերազմ էր Ռուսաստանում: Այո: Ինչի՞ եկավ Հայաստան: Հարց չի ծագո՞ւմ: Էլ երկիր չկա՞: Զուգահեռ էլ քննադատում են եկամտահարկը համահարթ դարձնելու որոշումը: Եթե 35, 28 ու 23 տոկոսից եկամտահարկը համահարթ չդառնար, չդառանար 21, հետո 20 տոկոս, ՏՏ ոլորտի աշխատողը գալու էր Հայաստանում աշխատելո՞ւ, գալու էր Հայաստանում աշխատե՞ր, 35 տոկոս եկամտային հարկ վճարե՞ր, թե 28 տոկոս եկամտային հարկ վճարեր: Այդ որոշումների շնորհիվ են եկել այդ մարդիկ, և այլն, և այսպես շարունակ:

Ընդդիմությունն ասաց, մեր հարազատ խմբակցության պատգամավորներն էլ ասացին՝ լավ է, որ վարչապետի անվտանգությունն ուժեղացել է: Ճիշտն ասած, ես իմ անվտանգությունը տեսնում եմ մեկ պատուհանից, այնտեղից ոչ մի նոր բան չի երևում, ասում եմ՝ այդ ի՞նչ եք ավելացրել: Հարգելի գործընկերներ, դուք ուզում եք ասել, որ այսօր իմ անվտանգության վրա ավելի շատ միջոց է ծախսվում, քան Սերժ Սարգսյանի և Ռոբերտ Քոչարյանի՞: Ես ինքս անձամբ տասնյակ անգամներ տեսել եմ, երբ նախկինում կամ Սերժ Սարգսյանը կամ Ռոբերտ Քոչարյանը պիտի գնային մարզ, ամեն մի ծառի տակ մի ոստիկան էր կանգնած՝ մեն-մենակ, չոր, կողքը ոչ մի բան չկար, ծառերի տակ, անձրևի տակ, կուչ եկած: Պրոտոկոլը նույն գործելակարգն այսօր է պահում՝ մի տարբերությամբ, որ այսօր ոստիկանները ոչ թե ծառերի տակ կուչ եկած են, այլ նոր, կներեք ժողովրդական լեզվով ասած՝ յուղը վրան ավտոմեքենաներով, բոլորովին նոր տեխնիկայով, նոր հագուստով, նոր աշխատավարձով, սոցիալական երաշխիքների նոր համակարգով իրականացնում են իրենց ծառայությունը: Ընդ որում, իրենք այդ փողոցում, այդ մայրուղու վրա չեն հայտնվում, որովհետև ես գնում եմ, այլ որովհետև նրանք միշտ այդտեղ են ծառայում, 24 ժամ այդտեղ ծառայում են:

Եվ վերջին անգամ ե՞րբ եք լսել, որ պարեկային ոստիկանը մեկից 1000 դրամ վերցնի և այլն, և այսպես շարունակ: Կներեք, բայց դուք իմ շարժի մասին շատ վատ պատկերացումներ ունեք, և դա, գուցե, ինչ-որ տեղ ուրախալի է: Ես Երևանի փողոցներում տասնյակ կիլոմետրերով քայլում եմ: Ինչի դուք կարող էիք փողոցում երբևէ, 10 տարվա ընթացքում Ռոբերտ Քոչարյանին կամ Սերժ Սարգսյանին տեսնե՞լ: Կամ եթե իրենք մտնում էին սրճարան, առնվազն Ռոբերտ Քոչարյանը, հետևից դիակներ էին թողնում: Ինչի՞ եք սադրում անընդհատ, որ մենք այս բաներն ասենք:

Հիմա էլ այս ատելության ակնարկները, որ չգիտեմ՝ ահաբեկչություն, Ղարաբաղը տվեցին: Կներե՞ք, Վազգեն Սարգսյանը Ղարաբաղը տալիս էի հա՞, դրա համա՞ր սպանվեց, թե՞ կարող է դուք էիք Մեղրին տալիս, դրա համար սպանվեց: Ընդ որում, բա ո՞նց է եղել հոկտեմբերի 27-ը՝ եղել է այն, որ սրճարաններում, այդ թվում դահլիճում ներկա, որոշ մարդիկ նաիրիհունանյանների հետ խոսելիս՝ «Վազգենն է ամբողջ պրոբլեմը, Վազգենը, այ Վազգենն է, այս երկրում ինչքան պրոբլեմ կա՝ Վազգենն է, այ որ Վազգենը չլինի»: Գիտեին, իրենց կադրն է չէ՞, թույլ տեղերը հոգեբանական, որ «տոչկեքի» վրա սեղմեն: Մեկը նախագահն էր՝ խմբակցություններից մեկի առաջնորդը, մյուսը՝ Ազգային անվտանգության ծառայության տնօրենը, որի աշխատակիցը զեկուցում էր, ասում էր՝ սենց մի մարդ կա, ասում է մտնելու եմ գնդակահարեմ խորհրդարանում: Իսկ որտե՞ղ էր Սերժ Սարգսյանը 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին՝ քաղաքում չէր, հեռու էր, հեռու մի տեղ:

Այդ ատելությունը դուք նույն ձևով այդ ինչի՞ համար էիք գեներացնում Վազգեն Սարգսյանի դեմ, Վազգեն Սարգսյանը Ղարաբաղը տվե՞լ էր, Վազգեն Սարգսյանը Ղարաբաղը տալի՞ս էր: Այսօր այդ թեմային շատ չեմ անդրադառնա, կարճ կկապեմ, Քննիչ հանձնաժողովում մենք շատ մանրամասն կանդրադառնանք և շնորհակալություն, որ մենք պայմանավորվել ենք ու հրապարակային է լինելու այդ խոսակցությունը: Բա որ դուք Ղարաբաղը տվող չէիք, Մեղրին ինչի՞ պիտի տայիք, որ Ղարաբաղը վերցնեիք, դուք Մեղրին Ղարաբաղի հետ փոխանակման թեմա նույնիսկ քննարկելով՝ ընդունել եք, որ Ղարաբաղն Ադրբեջանինն է: Հակառակ դեպքում Հայաստանի ամբողջ շրջանն ինչի՞ պիտի տաք, որ Ղարաբաղ ստանաք: Բայց ասում եմ, այս թեմայով ես այսօր շատ չեմ խոսի ժամանակը խնայելու համար, Քննիչ հանձնաժողովում բոլոր հանգամանքներից մանրամասն կխոսենք:

Հարցումներին շատ անդրադարձա: Էլ ես չեմ ուզում, ուզում եմ շատ քաղաքավարի լինել, շատ բարեհամբույր լինել, բայց կներեք, իսկապես, մեր գործընկերներն անդրադարձան, բայց ինչու եք դուք այս հարցումները հիշատակում: Որովհետև այդ հարցումները վկայում են, որ ձեր համակիրների մի զգալի մասը ձեզ վստահում է կամ ձեր համակիրների մի զգալի մասն է միայն ձեզ վստահում: Ինչի՞ համար եք դա ասում, բայց ես ձեզ ասեմ, այնպես չէ, որ մենք այդ հարցումներից հետևություններ չենք անում: Ես ձեզ կարող եմ նույնիսկ ասել, թե իմ հետևությունը որն է այդ հարցումներից. իմ հետևությունն այն է, որ պետք է ճանապարհ ցույց տալ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներին: Եթե կուզեք՝ նոր ճանապարհ է պետք ցույց տալ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներին: Այդ թվերը դրա մասին են վկայում, ուրիշ ոչ մի բանի մասին: Եվ մենք գնալու ենք այդ ճանապարհով, որովհետև մենք սիրում ենք մեր հայրենիքը: Էլի բաներ կան քաղաքական, երևի չարժի էլ անդրադառնալ, բայց ասում եք իրական մեղավորները լքելու են Հայաստանը: Համաձայն եմ, շատ իրական մեղավորներ լքել են և այսօր հետախուզման մեջ են: Այսօր էլ շատ մեղավորներ կան՝ մեզ խնդրում են, ասում են՝ թողեք մենք Հայաստանից գնանք, ուրիշ տեղ ապրենք: Չենք թողնում:

Սփյուռքի հետ կապված. անընդհատ խոսում են Սփյուռքից, պարոն Խաչատրյանը խոսեց ավանդական կառույցները ջարդելու, վարկաբեկելու մասին: Կներեք, մեր կառավարությունն առնվազն ավանդական երեք կուսակցությունից երկուսի հետ ունի նորմալ, աշխատանքային հարաբերություններ: Չեմ ասում նրանք մեզ ամեն ինչում աջակցում են կամ մեզ ընդհանրապես աջակցում են, բայց մենք շատ լավ երկխոսություն ունենք Ռամկավար ազատական կուսակցության և Սոցիալ-դեմոկրատ հնչակյան կուսակցության հետ, այդ երեքից երկուսը՝ ո՞նց եղավ դա:

Ասում են՝ իսկ ի՞նչ ստացանք Սփյուռքի գործերի գլխավոր հանձնակատարի գործունեությունից. շատ կարևոր մի բան՝ անցած տարի Հայաստանում տեղի ունեցավ Համահայկական գագաթնաժողով, որն աննախադեպ էր իր մասնակիցների կազմով, որովհետև Սփյուռքի բոլորովին նոր շերտեր եկան, այդ թվում՝ ներուժը հայտնաբերվեց: Այնտեղ կան պատգամավորներ, տարբեր խորհուրդներ՝ մարզային, տեղական և այլն, և այլն, և մենք աշխատում ենք այդ ուղղությամբ:

Եվ մի բան էլ ասեմ, ես չեմ հասկանում ինչի՞ եք անընդհատ դուք մեզ մեղադրում, որ մենք հակառակորդի «թելն ենք թելում»: Դուք իրենց ասածները, իրենք միլիարդներ պետք է ծախսեն, որ այդ քարոզչական թեզերը տարածեն, այդ թվում՝ Հայաստանում, վերցնում եք, բերում, ամբիոններից ասում: Հասկանալո՞վ եք դա անում, թե՞ակամա: Ես չեմ ասում մի արեք, բայց իրականում խնդրում եմ՝ մի արեք և հորդորում եմ, բայց ոչ թե ինձ համար, այլ մեզ համար, որովհետև դուք դրանով շատ լուրջ թակարդներ եք լարում ոչ թե իմ, այլ Հայաստանի Հանրապետության ոտքերի տակ:

Մեզ զոհեր տալու մեջ մեղադրողներն ասում են՝ ավելի լավ է 120 հազար զոհ տանք և չգիտեմ ինչ անենք: 120 հազար զոհ տանք ի՞նչ անենք: Փաստորեն ստացվում է, որ իսկապես մեր զինվորներին փաստորեն ես եմ սպանել, ադրբեջանցիները չեն սպանել: Հասկանո՞ւմ եք դուք այս մտածողության բանաձևը:

Զենքերի մասին եք խոսում: Պարոն Օհանյան, կարծում եմ՝ այս բանավեճի պատասխանը տվել է ձեր պաշտոնավարման ընթացքում գերագույն գլխավոր հրամանատարը, ով 2016 թվականին ասել է, որ մեր բանակը կռվում է 80-ականների զենքերով: Ինչի՞ շուրջ է բանավեճը, բայց դուք եք ասել դա: Ձեր վարչապետն է այս ամբիոնից ասել՝ տանկի մեջ դիզվառելիք չկար: Ես չեմ ասել: Բայց դուք ձեր ելույթում շատ կարևոր բան եք ասում, շատ, ասում եք՝ անվտանգությունը բանակ է, աշխարհաքաղաքականություն է, և մեզ մեղադրում եք սխալ արտաքին քաղաքականություն տանելու մեջ: Բայց ձեզ հարց՝ իսկ ինչո՞ւ 2016 թվականին Հայաստանի բանակը կռվում էր 80-ականների զենքերով, իսկ Ադրբեջանի բանակը 4 մլրդ ապրանքային վարկ էր ստացել մեզ 80-ականների զենքեր մատակարարող մեր գործընկերներից և գնել նրանց ամենաժամանակակից տեխնիկաները: Իսկ չասե՞մ՝ ղուրբան ձեր արտաքին քաղաքականությանը, աշխարհաքաղաքական ընկալումներին, իսկ ինչի՞ էր այդպես, իսկ մի անգամ անդրադառնալու ե՞ք այդ հարցին, թե՞ չեք անդրադառնալու: Ես եմ անդրադառնում, որովհետև դուք չեք անդրադառնում, որովհետև ինչպես նշեց պարոն Խաչատրյանը՝ կարող է չեք արտահայտվում այն պատճառով, որովհետև ձեր գլուխը կոկորդիլոսի երախի մեջ է: Ես չգիտեմ, հնարավոր է:

Ի՞նչ ենք արել մենք բանակի համար: Մենք բանակի համար չենք խնայել ոչինչ: Ոչինչ: Եվ մինչև այս պահն էլ: Մենք վստահել ենք մեր բանակին, վստահել ենք: Ընդ որում, իմացել ենք քաղաքական կապվածություններ, չգիտեմ նույնիսկ ինչ-որ բաներ իմանալով, լսելով, աչք փակելով, վստահել ենք և չենք խնայել ոչինչ: Եվ էլի եմ ասում՝ 2018 թվականից մինչև այսօր չկա մի դեպք, որ Հայաստանի Հանրապետության բանակում որևէ բան տեղի ունեցած չլինի այն պատճառով, որ կառավարությունն ասի՝ փող չկա: Բացառված է, չի կարող այդպիսի բան լինել: Բայց գուցե այդ էլ ասեմ, գուցե դա է եղել մեր ամենամեծ սխալը, որ մենք վստահել ենք բանակին, որովհետև հիշում եք, պատմել եմ նաև դեպք, երբ նույնիսկ պատերազմի ժամանակ, նույնիսկ ինձ հարազատ մարդիկ եկել, փորձել են ասել, որ ինչ-որ մի բարձրաստիճան հրամանատար ինչ-որ մի բան չի անում, ես դուրս եմ արել այդ մարդուն, ասել եմ՝ թույլ չեմ տա, որ իմ երկրի բանակի սպայի մասին դու այդպիսի բան ասես: Այսօր այդ սպան որպես մեղադրյալ անցնում է քրեական գործով, ցավոք սրտի:

Հանքահումքային, բանանային պետության մասին եք խոսում: Կներեք, այս պետությունը 5 տարվա կյանք ունի՞, իսկ 2018 թվականի ապրիլի դրությամբ հանքահումքային, բանանայի՞ն էր, թե բարձր տեխնոլոգիական: Շնորհակալ եմ պարոն Արշակյանին: Եկանք մենք փաստորեն բարձր տեխնոլոգիական ոլորտները լրիվ ջախջախեցինք, հա՞, իսկ ինչի՞ չեք ասում՝ 2018 թվականին ինչ էր այդ նույն գործով: Հիմա կասեմ:

Պարոն Նազարյանն ասում է՝ 2001-2003 թվականներին, ըստ էության, աշխատող ձեռնարկություն չի եղել: Համարյա ճիշտ եք ասում: Եղել է աշխատող ձեռնարկություն: Օրինակ, Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը, որը շատ արագ հենց ձեր նույն ասած ժամանակաշրջանում պետական սեփականությունից դարձել է ձեզ հայտնի մարդկանց ընտանիքների անդամների սեփականությունը: Գիտեք չէ՞, որ այդպես է եղել: Առնվազն այն թերթում, որ իրար հետ աշխատել ենք՝ բազմիցս դրան անդրադարձ է եղել, ոնց էլ լինի կարդացած կլինեք, եթե գրելուն որևէ ձևով մասնակցած չլինեք: Իսկ ի՞նչ է տեղի ունենում, իսկ ինչի՞ չեք ասում՝ այդ ո՞նց է լինում, որ 2022 թվականին Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը վճարում է ավելի շատ հարկ, ինչքան 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 թվականներին միասին վերցրած: Իսկ այս հարցին ո՞վ է անդրադառնալու:

Ասում եք՝ ի՞նչ եք անում զարգացնելու համար: Քերոբյանը նշեց, ասաց՝ այսօր տաղանդավոր մարդկանց հետևից որս է գնում: Ես ձեզ մի ծրագրի մասին ասեմ, գործում է այդ ծրագիրը: Եթե աշխարհի 400 լավագույն համալսարանների շրջանավարտին Հայաստանի որևէ ընկերություն ընդունում է աշխատանքի՝ աշխատավարձի 20 տոկոսը կառավարությունը տալիս է, եթե այդ աշխատողը PHD ունի՝ աշխատավարձի 50 տոկոսն է կառավարությունը տալիս: Ընդ որում, կարող է այդ աշխատավարձը 10 հազար դոլար լինել, 50 հազար դոլար լինի: Եթե այդ PHD ունեցող մասնագետը դասավանդում է նաև որևէ հայկական բուհում՝ Կառավարությունը նրա աշխատավարձի 70 տոկոսն է փոխհատուցում: Իսկ սա ինչի՞ համար ենք անում:

Արշակյանն ասաց՝ գիտահետազոտական ինստիտուտների հետ ինչ էր կատարվում, իսկ ինչի՞ աշխատավարձերը չէիք բարձրացնում: 300 տոկոսով գիտնականների աշխատավարձերն ինչի՞ համար ենք բարձրացնում, որ բանան աճեցնե՞ն:

Իշխանության մնալու մոլուցքի վերաբերյալ. մեր գործընկերներն անդրադարձան, բայց ես էլ եմ ուզում ասել՝ եթե մենք իշխանություն պահելու մոլուցք ունենայինք, կներեք՝ դուք այս դահլիճում նստած չէիք լինի: 2021 թվականին մեզ ասում էին՝ հրաժարական տվեք: Տվել ենք, հրաժարական էլ ենք տվել և գնացել ենք ընտրությունների: Մենք այդպես վարվել ենք մի պատճառով, որովհետև դուք ասում էիք՝ չէ, դուք պետք է իշխանությունը տաք մեզ: Մենք ասում էինք՝ մենք իշխանության սեփականատերը չենք, որ ձեզ տանք, այս երկրում իշխանությունն ունի սեփականատեր, դա ժողովուրդն է: Մենք կտանք իրեն, ինքը թող որոշի՝ ում է տալիս, և ինքը որոշեց:

Եվ էլի հաշվի առնելով, որ պետական խորհրդանիշների օրն է՝ ուզում եմ նաև օրհներգին անդրադառնալ, մեր հիմնին: Անընդհատ տարբեր մարդիկ են ինձ դիմում և ասում, ես էլ եմ այդ բանը զգում ու իմ մեջ վերջնական եզրակացություն չկա: Էլի բարձրաձայն մտածելու ժանրում եմ այս ամեն ինչն ասում: Այսօր մեր հիմնի պաշտոնական բառերն ավարտվում է հետևյալ կերպ՝ զոհվելով է ավարտվում: Ինքը՝ գաղափարախոսությունը ճիշտ է, այսինքն՝ տեքստի հետ ես որևէ խնդիր չունեմ, բայց ավարտվում է զոհվելու տողով և զոհվելու տեսարանով: Ես վերջերս շատ եմ մտածում, իհարկե զուտ էսթետիկական, բանաստեղծական առումով ինքը հեշտ չէ գուցե իրականացնել, բայց կարծում եմ՝ քաղաքական առումով շատ ճիշտ կլինի, որ Հայաստանի Հանրապետության հիմնն ավարտվի հետևյալ տողերով.

Նայիր նրան՝ երեք գույնով
Նվիրական մեկ նշան,
Թող փողփողի թշնամու դեմ,
Թող միշտ պանծա Հայաստան։

Շնորհակալ եմ: