Հանրային ռադիո – Բարև ձեզ հարգելի ռադիո լսողներ, ողջունում եմ նաև Հայաստանի հանրային ռադիոյի ֆեյսբուքյան հարթակի և կայքէջի մեր հետևորդներին: Եթերում «Անվտանգային միջավայր»-ն է, ես Բարեղամ Ղուկասյանն եմ:

Հարգելի բարեկամներ, քննարկման առանցքում այսօր Հայաստանի անվտանգային միջավայրի առանցքային հայեցակարգային հարցերն են, մեր առաջ կանգնած անվտանգային մարտահրավերները, դրանց լուծման ուղիները: Այս համատեքստում, այսօր խոսելու ենք, մասնավորապես, Սահմանադրության փոփոխության, խաղաղության օրակարգի, «Խաղաղության խաչմերուկի» մասին և ոչ միայն: Այսօր պատիվ ունենք հյուրընկալել Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին:

Բարև Ձեզ պարոն վարչապետ: Եթե չեմ սխալվում, հեղափոխությունից հետո սա Ձեր երկրորդ այցն է Հայաստանի հանրային ռադիոընկերություն, միգուցե և առաջին մեծ հարցազրույցը, եթե չհաշվենք, որ հեղափոխությունից մեկ տարի անց փոքր հարցազրույց ունեցել եք Լուրերին: Մի խոսքով, այսօր մեծ հարցազրույց ենք ունենալու, ինչի համար շնորհակալություն եմ հայտնում կրկին Հայաստանի հանրային ռադիոյի տաղավարում հյուրընկալվելու համար:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Ես եմ շնորհակալ հրավերի համար:

Հանրային ռադիո – Միանգամից անցնենք կարևոր հարցերին: Պարոն վարչապետ, վերջերս Դուք խոսեցիք Հայաստանի արտաքին անվտանգության ապահովման կարևոր գործոնի՝ լեգիտիմության մասին: Ի՞նչ է այն ենթադրում, ի՞նչ լեգիտիմության մասին է խոսքը, որի վրա պետք է հենվի իշխանության ռազմավարությունը:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Շնորհակալ եմ: Իհարկե, ցանկացած կառավարության և առավել ևս կառավարության ղեկավարի ամենօրյա աշխատանքի թեման է՝ ինչպե՞ս ապահովել անվտանգությունը, ինչպե՞ս ապահովել երկրի, պետության անվտանգությունը, ընդ որում՝ մեր ժամանակներում այդ հարցը գործնականում հրատապ է, եթե չասենք բոլոր, այդ թվում՝ առնվազն շատ երկրների համար՝ ձեզ հայտնի միջազգային իրադրության բերումով: Բնականաբար, այս հարցի առաջին պատասխանը հետևյալն է՝ բարեփոխել բանակը, ուժեղացնել բանակը և ունենալ մարտունակ բանակ, որն ի վիճակի է լուծել խնդիրները:

Երկրորդ գործիքն անվտանգության ապահովման՝ ինչպես ես նախորդ օրը մեր բանակի օրվան նվիրված ելույթում ասացի, արտաքին հարաբերություններն են, և այս երկու արձանագրման մեջ, կարծում եմ, մեծ նորություն չկա: Այսինքն՝ սա նախկինում միշտ ասվել է, և այս թեման՝ բանակ և դիվանագիտություն, այդպես է ավելի շատ ձևակերպվել, նորություն չկա:

Հիմա լեգիտիմության հարցն, իսկապես, կարևոր եմ համարում, որ ավելանա այս զույգին: Ինչո՞ւ, որովհետև և արտաքին հարաբերություններով, և բանակի կառուցման կոնտեքստում շատ կարևոր է ունենալ լեգիտիմ նպատակներ: Ի՞նչ նկատի ունեմ լեգիտիմ նպատակ ասելով. լեգիտիմ, ընդ որում, ես նաև իմ ելույթում ընդգծեցի, միջազգային ընկալման տեսակետից, ոչ այնքան և ոչ միայն ներքին ընկալման տեսակետից, այլ միջազգային տեսակետից:

Հանրային ռադիո - Արտաքին աշխարհի համար հասկանալի է այսինքն:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Այո, արտաքին աշխարհի համար հասկանալի է, և այստեղ խնդիրն, իրականում, մեր քննարկման նյութն ի՞նչն է, որովհետև եթե մեր ներքին ընկալման և արտաքին ընկալման միջև դիսոնանս կա, այդ դիսոնանսի մեջ է գեներացվում անվտանգային սպառնալիքը: Եվ անվտանգային սպառնալիքը հասցեագրելու համար այդ ճեղքը պետք է փակել՝ արտաքին ընկալման և ներքին ընկալման, լեգիտիմ ակնկալիքի և լեգիտիմ քաղաքականության:

Հանրային ռադիո - Ըստ էության, բալանսավորել լեգիտիմության ներքին ընկալումները և արտաքին աշխարհի ընկալումները, որպեսզի խզում չառաջանա այս երկու հասկացությունների միջև:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Այո, խզում չառաջանա և այդ խզման տեղում չառաջանա այն նեգատիվ էներգիան, որը բերում է անվտանգային սպառնալիքի և դրա իրագործման: Հիմա որտե՞ղ ենք տեսնում կամ որտե՞ղ եմ տեսնում ես այդ լեգիտիմության սահմանը, որովհետև սա էլ է կարևոր, լեգիտիմությունը՝ լեգիտիմություն, բայց դա գործնականում ի՞նչ է նշանակում: Եվ մեր այս քննարկվող հարցի համատեքստում ես լեգիտիմությունը տեսնում եմ Հայաստանի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանի մեջ: Եվ այս հենակետի վրա եմ ուզում մեկնաբանել նախորդ երկու հասկացությունների հետ կապված հարաբերությունը: Տեսեք, նախ մենք ընդգծում ենք, և յուրաքանչյուր երկրի լեգիտիմ իրավունքն է ունենալ ուժեղ և մարտունակ բանակ: Բայց այս հարցը հետագա քննարկման անհրաժեշտություն և կարիք ունի, որովհետև եթե դու ուժեղ և մարտունակ բանակ ունես լեգիտիմ նպատակներ իրագործելու համար, ոչ մեկը քեզ չի կարող ասել՝ ինչո՞ւ ես դու քո բանակն ուժեղացնում: Եթե դու խնդիր ես դնում նպատակ, որի լեգիտիմությունն արտաքին միջավայրի և միջազգայնորեն կարող է դրվել կասկածի տակ, այստեղ առաջանում են բազմաթիվ խնդիրներ:

Հիմա ավելի պարզ բացատրելու համար՝ ես ասում եմ, որ մենք մեր բանակը պետք է ուժեղացնենք, դարձնենք մարտունակ՝ մեր երկրի տարածքային ամբողջականությունը, ինքնիշխանությունը, անկախությունը և մեր երկրի տարածքը պաշտպանելու նպատակով: Իսկ այդտեղից հարց է ծագում՝ ո՞րն է մեր երկրի տարածքային ամբողջականությունը: Մեր երկրի տարածքային ամբողջականությունը, ինչպես ես անդրադարձել եմ՝ հայկական ԽՍՀ տարածքի նույնական տարածքային ամբողջականությունն է: Եվ հիմա, երբ մենք ասում ենք, որ մեր բանակը հզորացնում ենք այս տարածքի անվտանգությունն ապահովելու համար, ոչ ոք չի կարող ասել՝ ինչո՞ւ եք դա անում: Իսկ եթե մենք բանակն ուժեղացնելու խնդիրը ձևակերպում ենք հետևյալ կերպ, որ մենք ուժեղացնում ենք, որպեսզի, օրինակ՝ վերականգնենք պատմական արդարությունը, շատ պարզ մի հարց է ծագում, իսկ ինչո՞ւ ուրիշները պետք է թողնեն, թույլ տան, որ այդ բանակը հզորանա, որ, պայմանական ասած, պատմական արդարության հարց լուծվի: Պարզ է, որ այսինքն՝ առնվազն խելամիտ չէ թույլ տալ, որ այդ բանակն այնքան ուժեղանա, որ հետո այդ ուժեղացած բանակի հետ գործ ունենան:

Հանրային ռադիո - Բայց հիմա այդպիսի ուղերձներ չենք հղում չէ՞ աշխարհին:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Ես ասում եմ, որ մենք չպետք է աշխարհին հղենք այդպիսի ուղերձներ, բայց գիտեք ինչ, ես չեմ ուզում, որ այս խոսակցությունը լինի մեր ու աշխարհի միջև: Ես ուզում եմ, որ այս խոսակցությունը լինի մեր միջև, որովհետև ես հիմա աշխարհի հետ չեմ խոսում, ես խոսում եմ Ձեզ հետ և Ձեր միջոցով՝ Հանրային ռադիոյի լսարանի և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների հետ: Սա շատ կարևոր նրբություն է, իմիջիայլոց, ես նաև լեգիտիմության առումով մի շատ կարևոր նրբություն ընդգծեմ: Մենք ներքին և արտաքին աշխարհի կամ ներքին և արտաքին խոսակցության խոսույթները նույնպես պետք է նույնականացնենք, որովհետև այստեղ նույնպես ճեղք առաջանալու դեպքում այդ ճեղքի մեջ առաջանում է, գեներացվում է էներգիա, որը խնդիր է առաջացնում մեր արտաքին անվտանգության համար: Եվ, հետևաբար, Ձեր առաջին հարցին պատասխանելով՝ ես ասացի ինչ նկատի ունեմ լեգիտիմություն ասելով: Ես նկատի ունեմ լեգիտիմություն՝ նկատի ունենալով Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքի անվտանգությունը, տարածքային ամբողջականությունը, Հայաստանի Հանրապետության անկախությունը և զարգացման համար բնականոն պայմաններ ապահովելը:

Եվ հաջորդ արձանագրումն այն է, որ սա պետք է լինի անվտանգության մասին մեր ռազմավարական պատկերացման հիմքը: Սա ի՞նչ է նշանակում: Սա նշանակում է, որ ամեն ինչ՝ բոլոր քաղաքականությունները, բոլոր խոսույթները մենք պետք է համապատասխանեցնենք այս ռազմավարությանը, որպեսզի այս հռչակված ռազմավարության և իրականությունների արանքում նույնպես ճեղք չառաջանա, որովհետև ճեղքերն այն տեղերն են, որտեղ մեզ համար աննկատ գեներացվում է այն էներգիան, որը սպառնալիք է ստեղծում Հայաստանի անվտանգության համար:

Հանրային ռադիո - Պարոն վարչապետ, սովորաբար հեղափոխություններին հաջորդում է նոր Սահմանադրությունը, որի հիմնական օրենքը, այսպես ասենք, պայմանագիրն է հասարակության և պետության միջև: Արդյոք նոր Սահմանադրությունն անհրաժեշտ է, ինչի մասին խոսեցինք այդ լեգիտիմությունն ապահովելու համար:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Նախ եկեք արձանագրենք, որ հեղափոխությունից հետո էլ, 2018թ. ժողովրդական, ոչ բռնի, թավշյա հեղափոխությունից հետո էլ, և 2020թ. 44-օրյա պատերազմից հետո էլ, և անկախ այս ամենից, Սահմանադրության թեման Հայաստանի Հանրապետությունում միշտ կենդանի է եղել ամենատարբեր առիթներով: Ուզում եմ հիշեցնել, որ 2018թ. հեղափոխությունից հետո կային ձայներ, կարծիքներ, որ պետք է փոխել Սահմանադրությունը և վերադառնալ կառավարման կիսանախագահական համակարգի: Ես այդ գաղափարը չէի կիսում:

Պատերազմից հետո նորից այդ գաղափարը հնչեց, որ եթե մենք ունենայինք կիսանախագահական համակարգ, գուցե ամեն ինչ այդպես չստացվեր: Եթե անկեղծ ասեմ, հենց անմիջապես այդ պատերազմական շրջանում ես էլ էի մտածում, որ գուցե այդ փաստարկները ճիշտ են և գուցե ես ինքս էլ թերագնահատել եմ այդ հանգամանքը, որովհետև մեր գործող Սահմանադրությամբ Գերագույն հրամանատար, բանակ և այլն, այդ հարաբերությունները երբ և ինչպես է գործում, և ուղղահայացում էլ ճեղքեր կան, որոնք նույնպես 44-օրյա պատերազմի ժամանակ, իհարկե, իրենց արտահայտեցին, ի ցույց դրեցին: Բայց ընդհանրապես վերջին շրջանում և հիմա շատ լայնորեն քննարկվում է, խոսել եմ նոր Սահմանադրություն ունենալու անհրաժեշտության մասին, և եթե ինձ հարցնեք՝ ինչո՞վ է պայմանավորված նոր Սահմանադրությունը, ես վերջին շրջանում նաև շատ եմ խոսում հայրենիք-պետություն հասկացությունների հարաբերությունների մասին, շատ եմ խոսում պետական ինստիտուտներն ամրացնելու անհրաժեշտության մասին: Շատ եմ խոսում և շատ եմ խոսել, և մեծ հաշվով՝ նաև 2018 թ. Ժողովրդական, ոչ բռնի, թավշյա հեղափոխությունը նաև քաղաքացի-պետություն հարաբերությունների մասին է, քաղաքացի-պետություն դե յուրե, դե ֆակտո սոցիալական, աշխատանքային հարաբերությունների մասին:

Եվ ես արձանագրում եմ, միշտ եմ արձանագրել, բայց իհարկե հետագայում է, որ դրա կարևորության ընկալումն ինձ համար դարձել է ամբողջական: Մենք քաղաքացու և պետության միջև ճեղք ունենք: Ինչո՞վ է արտահայտվում այդ ճեղքը: Այդ ճեղքն արտահայտվում է նորից լեգիտիմությամբ, որովհետև Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունը, որն ընդունվել է 1995թ. և մի քանի անգամ փոփոխվել է, այդ Սահմանադրությունը երբեք չի ընդունվել այն պայմաններում և միջավայրում, երբ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին ինքն իրեն ասի՝ ես գնացի, քվեարկեցի և ընդունեցի Սահմանադրություն: Այսինքն՝ ես գնացի և արձանագրեցի իմ պայմանավորվածությունը մյուս քաղաքացիների և պետության հետ, որ մենք իրար հետ հարաբերվում ենք այսպես և ապրում ենք այսպես: Այսօր շատ եզրույթներ կան, որ մենք ասում ենք, և վերլուծաբանները, մտավորականները շատ հաճախ խոսում են այն մասին, որ մենք պետական ժողովուրդ չենք, մենք երկար ժամանակ պետություն չունեցած ժողովուրդ լինելով՝ դեռ չենք դարձել պետական ժողովուրդ և այլն, և այդպես շարունակ: Այս խոսույթը կա, բայց ես չեմ ուզում մտնել դրա մանրամասների մեջ, ասել՝ այդպես է, թե այդպես չէ, որովհետև ինչ-որ առումով այդպես է, ինչ-որ առումով այդպես չէ, բայց ես ուրիշ բան եմ ուզում մենք ֆիքսենք, ո՞րն է այն կետը, ո՞րն է այն պահը, երբ մենք ոչ պետական ժողովրդից վեր ենք ածվում պետական ժողովրդի: Այդ պահը Սահմանադրական հանրաքվեն է, երբ մարդը գնում է ինքն իր ազատ կամքով, առանց հարկադրանքի, առանց կեղծիքների, առանց ընտրակեղծիքների, առանց մանիպուլյացիաների և ձեռք բերում պայմանավորվածություն:

Գիտեք ինչ, ընդհանրապես ընդունված է պայմանավորվածությունն արձանագրել ձեռքսեղմումով: Երբ քվեատուփերը բացում ենք, տեսնում ենք՝ անհրաժեշտ թվով քաղաքացիներ քվեարկել են դրա օգտին, այդքան քաղաքացին քվեարկելով՝ միաժամանակ ինչքան մարդ է կողմ քվեարկել, կամ նույնիսկ մասնակցել է, դեմ է քվեարկել, ես միաժամանակ այդքան մարդու հետ ձեռքսեղմում եմ անում, պայմանավորվածություն եմ ձեռք բերում. ասում եմ՝ մենք իրար հետ ապրում ենք այսպես, ապրում ենք պետականորեն, այդ է իմ գիծը, որտեղ պետության ժողովուրդը, ազգը դառնում է ժողովուրդ: Ինչ տարբերություն ազգի և ժողովրդի միջև, որովհետև ազգը էթնիկ ընկալում է, իսկ ժողովուրդը սահմանադիրն է:

Հանրային ռադիո - Սահմանադիր սուբյեկտ է այսինքն:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Այո, ժողովուրդը սահմանադիր սուբյեկտ է:

Հանրային ռադիո – Ըստ էության, ես ճիշտ հասկացա՞, գործող Սահմանադրության խութերն են միգուցե, որ պետություն և հասարակություն այդ ճեղքը լրացնելու, այդ ճեղքը բուժելու խնդիր է հանդիսանում:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Գիտեք, այս առումով, ոչ թե ընդհանրապես, այլ իմ այս ասածի առումով էական չէ ինչ է գրված Սահմանադրության մեջ, այս կոնտեքստում, իհարկե էական է ինչ է գրած, բայց այս կոնտեքստում էական չէ ինչ է գրած Սահմանադրության մեջ, էական է, թե ինչքանով այդ Սահմանադրությունն օրգանիկ կապ ունի ժողովրդի հետ: Օրգանիկ կապը ժողովրդի հետ ոչ միայն արտահայտվում է, որ մենք պետք է քննարկենք, բոլոր նրբությունները հասկանանք, բոլոր ձևակերպումները հանենք: Սահմանադրության տեքստը, գիտեք, մեծ մասամբ ավելի շատ մասնագիտական քննարկման ձևակերպումների խնդիր է քաղաքական ուղենիշները սպասարկելու համար, բայց պետության հետ գենետիկ կապը, ժողովրդի հետ գենետիկ կապը ձևավորվում է այն պահից, երբ ժողովուրդն ընդունում է, հաստատում է այդ պայմանը, առաջինն ինքն արձանագրում է, որ ինքն այլևս պետական ժողովուրդ է և ինքն արձանագրում է, որ այս պետության սահմաններում իրար հետ մենք հարաբերվելու ենք այս կանոններով:

Այսինքն, իմ ընկալմամբ և համոզմամբ նոր Սահմանադրություն ունենալու անհրաժեշտությունը պայմանավորված է այս գենետիկ կապը մեր ժողովրդի և մեր պետության հետ, այդ ճեղքը լրացնելու գենետիկ կապը, որովհետև մեր հանրային ընկալումն այն է, որ ժողովուրդը երբեք չի գնացել և կողմ չի քվեարկել...

Հանրային Ռադիո - Որն ավելի կլեգիտիմացնի այն հարաբերությունները, որի մասին խոսեցինք, պետություն և ժողովուրդ հարաբերությունների մասի՞ն է խոսքը:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Այո: Լեգիտիմությունն ընդհանարապես բոլոր հարաբերություններում էլ շատ էական է: Երկու կամայական քաղաքացու հարաբերություններում լեգիտիմությունը շատ էական է, որովհետև ի՞նչ է լեգիտիմ հարաբերությունը. լեգիտիմ հարաբերությունը հետևյալն է՝ ի՞նչ եմ ակնկալում ես ձեզնից և ի՞նչ եք ակնկալում դուք ինձնից: Ձեր ակնկալիքների ո՞ր մասն եմ ես պատրաստ բավարարել, դա մեր հարաբերությունների լեգիտիմ հիմքն է, և ի՞նչ ակնկալելու իրավունք ունեք դուք ինձնից, որովհետև ամեն ինչ չէ, որ կարող եք ինձնից ակնկալել: Լեգիտիմությունն այն է, որ մեր հարաբերությունների մեջ ձևավորվում է ընդունելի մի շրջանակ, որտեղ մենք ազատ ենք իրար հետ շփվել:

Հանրային Ռադիո - Պարոն վարչապետ, այսինքն՝ Երրորդ հանրապետությունը ձևավորվել է Անկախության հռչակագրի հիման վրա, և Դուք առաջարկում եք նոր Սահմանադրություն նոր Չորրո՞րդ հանրապետության համար:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Ես ուզում եմ հիշեցնել, որովհետև հիմա շատ են խոսում դրա մասին, իշխանությունը, կառավարությունը փոխում է Սահմանադրությունը, կառավարությունն այս կանի, կառավարությունն այն կանի, կառավարությունը ոչ մի բան էլ չի կարող անել այս առումով, կառավարությունը չի կարող փոխել Սահմանադրությունը: Կառավարությունը կարող է առաջարկել ժողովրդին, կառավարությունը կարող է խոսել ժողովրդի հետ, կառավարությունը կարող է իր բացատրությունները ներկայացնել ժողովրդին, և միայն ժողովուրդը կարող է այդ որոշումը կայացնել: Ընդ որում, ես հիմա տեսնում եմ նաև որոշակի շահարկումներ, որոնք անընդունելի են: Հիմա արդեն սկսել են ասել, թե իշխանությունը կկեղծի քվեարկությունը: Գիտեք, տասնյակ ընտրություններ ենք արել Հայաստանում 2018 թվականի հեղափոխությունից հետո, թող ցույց տան մի դեպք, ՏԻՄ մակարդակում, համապետական մակարդակում, միջազգայնորեն ճանաչվել է մեր ընտրությունների օրինականությունը, ՏԻՄ մակարդակում միջազգային դիտորդներ միշտ չէ, որ լինում են, եղել են դեպքեր, որ մենք՝ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը հաղթել է, եղել են դեպքեր, որ մենք պարտվել ենք: Թող ցույց տան մի դեպք, երբ մենք մի քվեաթերթիկի հետ կապված հարց ենք բարձրացրել, կամ կեղծիք է տեղի ունեցել, որովհետև այդ ճանապարհով գնալ՝ կնշանակի ոչնչացնել մեր իսկ քաղաքական ինքնությունը: Դա անհնար է:

Հանրային Ռադիո – Իմիջիայլոց, մեղադրանքներ կան ընդդիմադիր շրջանակներից, նաև այն շրջանակներից, թե Ձեզ վրա ճնշում են գործադրում նաև արտաքին աշխարհից՝ նոր Սահմանադրություն ընդունելու հարցում: Ձեր արձագանքն ինչպիսի՞ն է այս խոսույթին:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Իմ արձագանքը հետևյալն է այդ խոսույթին. շատ ուղիղ են ասում, ասում են՝ այս Սահմանադրության փոփոխությունները կապված են Ադրբեջանի ճնշումների հետ: Ես պիտի հետևյալն ասեմ Ձեզ, ես էլի պետք է վերադառնամ մեր խոսակցության ամենասկզբին, որովհետև ցանկացած կառավարություն ինքը պետք է վերլուծի և հասկանա, թե ինչ հայեցակարգի հիման վրա է ինքն ապահովելու երկրի անվտանգությունը և պետք է տեղորոշի, զատորոշի այն պրոբլեմները և կետերը, որոնք արտաքին անվտանգային սպառնալիք են առաջացնում: Հիմա ես վերադառնամ նաև բանակի հետ կապված խոսույթին, տեսեք, երբ ես ասում էի, որ բանակը Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքում գործելու, ինքնիշխան տարածքը պատրաստելու և սպասարկելու համար է, անվտանգությունն ապահովելու համար է, և սա կարևոր է ոչ միայն ներքին, այլև արտաքին առումով, որպեսզի դու արտաքին աշխարհին, ըստ էության, հայտարարագրում ես, թե դու ինչ ես ուզում անել, քո մտադրություններն ես հայտարարագրում: Երբ քո մտադրությունները հայտարարագրում ես, ուրիշներն էլ իրենց մտադրություններն են հայտարարագրում, և այդ հայտարարագրումների պրոցեսում է, որ առաջանում են կոնֆլիկտները: Մենք գիտենք, որ ագրեսիվ միջավայրում ենք, հիմա մեր խնդիրն ի՞նչ է, մեր խնդիրը հետևյալն է՝ հասկանալ, թե ինչու է մեր միջավայրն ագրեսիվ մեր նկատմամբ: Ես շատ կոպիտ օրինակ բերեմ, շատ կոպիտ, ամենայն հարգանքով բոլոր երկրների նկատմամբ: Ուղղակի առակի լեզվով խոսելու տրամաբանության մեջ պատկերացրեք՝ մենք իրար հետ երկուսով քայլում ենք մի ճանապարհով և մենք պիտի ա կետից գնանք բ կետը: Իրար հետ գիտենք, թե ուր ենք ուզում գնալ, մենք այդ ճանապարհով քայլում ենք և տեսնում, որ ճանապարհի երկու եզրերին ցուլ է կանգնած, և նայում ենք իրար՝ տեսնում ենք, որ մենք կարմիր զգեստներով ենք:

Հանրային Ռադիո – Երկուսս էլ:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Երկուսս էլ: Ընդ որում, ոտքից գլուխ կարմիր զգեստներով ենք և մենք պետք է որոշում կայացնենք: Ընդ որում` այդ կարմիր զգեստն ինձ համար գործել է իմ սիրելի տատիկը, որը չկա, Աստված հոգին լուսավորի, և այդ շորն ինչ-որ առումով ինձ համար ամբողջ կյանքում ինձ ուղեկցել է, թալիսմանի նշանակություն ունի ինձ համար: Ձերն էլ Ձեր հարազատներից որևէ մեկը: Այդ ճամփորդության մեջ այդ զգեստը Ձեզ ջերմացնում է: Զուտ պետք է քայլենք այդ ճանապարհով:

Հանրային Ռադիո – Բարդ ճանապարհ է:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Հեշտ ճանապարհ չէ:

Հանրային Ռադիո – Արդեն կարմիր ենք հագած, ցուլերն էլ դիմացը կանգնած:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Ցուլերն էլ երկայնքով շարված են: Մենք պիտի իրար հետ քննարկենք և որոշում կայացնենք: Մենք կարող ենք երկու որոշումների երկու բանաձև ունենալ: Ես կարող եմ ասել՝ գիտե՞ս, ինձ համար այնքան թանկ է, ես այս շորով պետք է գնամ: Եվ իմիջիայլոց, ասեմ Ձեզ՝ ես էլ, Դուք էլ, մենք էլ, բոլորս էլ այդ ենք ասել և այդ ենք ասում, հասկանո՞ւմ եք, այդ ենք ասել և այդ ենք ասում: Ես ինքս, ընդդիմադիր եղած ժամանակ, վարչապետ եղած ժամանակ այդ եմ ասել: Եվ մենք պետք է այդ ճանապարհն անցնենք, և այս քննարկումն է որոշելու՝ մենք այդ ճանապարհը կանցնե՞նք, թե չենք անցնի, որովհետև եթե այդ կարմիր շորը մենք փոխենք, հրաժարվենք, փաթեթավորենք որպես մասունք, որպես շատ հարազատ և սրբազան մի բան, բայց այլևս իրեն շրջանառությունից, կիրառությունից հանենք, իրեն ընկալենք որպես մեր պատմության, մեր անցյալի մի մաս և զգեստավորվենք այն միջավայրին համապատասխան, որում մենք կարողանում ենք գործել: Ես Ձեզ մի բան ասեմ, այս կարմիր զգեստով տարբերակում ես, 100 տոկոսով կարող եմ երաշխավորել, որ մենք չենք անցնի այդ ճանապարհը: Զգեստափոխվելու տարբերակով ես չեմ կարող 100 տոկոսով երաշխավորել, որ մենք կանցնենք այդ ճանապարհը:

Հանրային Ռադիո – Բայց շանս կա, որ կարող ենք;

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Բայց եթե կա անցնելու տարբերակ, դա այս երկրորդ տարբերակն է, որովհետև այդ կարմիր շորի մասին խոսակցությունն ի՞նչ է նշանակում իրականում, նշանակում է, որ մենք ոչ պետական մտածելակերպից անցում ենք կատարում դեպի պետական մտածելակերպ, որովհետև հասկանում ենք, որ խնդիրը միայն մենք չենք: Խնդիրը մեր հաջորդ սերնդի առաջ մեր ունեցած պատասխանատվությունն է:

Հանրային Ռադիո – Պարոն վարչապետ, 2020-ի 44-օրյա պատերազմից և հատկապես 2022-ի սեպտեմբերին ադրբեջանական ագրեսիայից հետո Հայաստանն ակտիվորեն փորձում է իր անվտանգությունն ապահովել դիվանագիտական ակտիվ աշխատանքների շնորհիվ, և ընդհանրապես դիվանագիտությունը ներկա անկայուն աշխարհում որքանո՞վ է ապահով գործիք՝ անվտանգության ապահովման համար:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Դիվանագիտությունն ինքը գործիք է, ինչպես Դուք ասացիք, գործիք է նաև Ձեր դիմաց դրված այս համակարգիչը: Շատ էական է, թե ինչ ծրագիր է դրված իր մեջ և մենք ինչ ծրագիր ենք օգտագործում: Այսինքն՝ դիվանագիտությունն ընդամենը համակարգիչ է, մնացածը կախված է նրանից, թե մենք ինչ ծրագիր ենք ներդրել: Excel է այդ ծրագիրը, Word է, թե Windows է, թե ուրիշ, լիցենզավորվա՞ծ է այդ Windows-ը, թե լիցենզավորված չէ: Եվ դիվանագիտությունն իրականում այս ինչ-որ մենք կխոսենք և կպայմանավորվենք, այդ մեր խոստացածը և պայմանավորվածը փաթեթավորելու և արտաքին աշխարհին ներկայացնելու մեջ է:

Հիմա տեսեք, ես Ձեզ դիվանագիտության հետ կապված փորձեմ պրակտիկ պատասխանել, որը կապ կունենա մեր նախորդ հարցի հետ: Ես կարծես թե այդ հատվածը բաց թողեցի, հանկարծ չստացվի, որ ես խուսափեցի այդ հարցին պատասխանել: Օրինակ, ի՞նչ կապ ունի Ադրբեջանն այս պատմության հետ: Կապ ունի՞, թե կապ չունի: Սա ներքին խոսակցություն է, բայց խնդիրն այն է, որ միշտ քո միջավայրը և այն մարդիկ, ում հետ դու ունես բարեկամական, թե թշնամական հարաբերություններ, իրենք քո գիտակցության մասն է: Օրինակ, մեր հիմնի մեջ կան տողեր, չէ՞, մեր հիմնը մեր ամենակարևոր տեքստն է, որը մենք պետք է և կարող ենք ունենալ: Օրինակ, մեր հիմնի մեջ կա թշնամի բառը. «թող փողփողա թշնամու դեմ, թող միշտ պանծա Հայաստան»: Այս ի՞նչ է նշանակում, այս նշանակում է, որ թշնամու ընկալումը մեր ընկալման, մեր աշխարհընկալման ամենակարևոր մասն է:

Հանրային Ռադիո – Այստեղ է՞լ է լեգիտիմության հետ կապված ական դրված:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Ոչ: Ոչ: Ուրիշ բան եմ ասում: Այս առումով մենք ինչ անում ենք և ինչ չենք անում՝ մեր թշնամին միշտ ներկա է: Կապ չունի՝ մենք դրա մասին հայտարարում ենք, թե չենք հայտարարում: Ու դա աշխարհի հարաբերությունների տրամաբանության մեջ է: Իմիջիայլոց, ես ուզում եմ մի փաստի ուշադրություն դարձնել, օրինակ, Ադրբեջանում այսօր ձևավորվող գիտակցության 90 տոկոսը լրացնում ենք մենք՝ հայերս, Հայաստանի Հանրապետությունը:

Հանրային Ռադիո – Ի՞նչով ենք լրացնում:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Որովհետև նրանք իրենց պետականության և հանրային հարաբերությունների ընկալումն ընկալում են Հայաստանից ստացվող, Հայաստանից մղվող ազդեցությունների վրա: Ինչպես է Հայաստանն իրենց վրա ազդում: Ինչպես են և Հայաստանը, և Հայաստանի ընկալումներն ազդում իրենց ընկալումների վրա: Եվ սա փոխադարձ պրոցես է: Բայց ես ուրիշ բան եմ ասում, տեսեք, Դուք հպանցիկ խոսեցիք նաև հռչակագրի մասին: Մեր հռչակագրի դրույթները որո՞նք են: Երեք անկյունաքարային դրույթ կա: Հռչակագիրն ի՞նչ է, մենք հռչակում ենք, հռչակել ենք, թե մենք ինչի համար ենք պետություն ստեղծում, որովհետև հռչակագիրը նրա մասին է, որ մենք սկսում ենք անկախ պետություն ունենալու գործընթաց: Եվ երեք ուղենիշ ենք նշում մենք, մեկը՝ պատմական արդարությունը, մյուսը՝ հայ ժողովրդի իղձերը և երրորդը՝ Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի և Հայաստանի Գերագույն խորհրդի վերամիավորման որոշումները: Մենք օրինակ՝ միշտ նայում ենք Ադրբեջանի տեսակետից, իսկ մենք ինչի՞ չենք նայում՝ մեր ուրիշ հարևանները ո՞նց են ընկալում: Ո՞նց են ընկալում այս բանը, որ մենք ասում ենք՝ պետություն ենք ստեղծում, որ պատմական արդարությունը վերականգնենք: Ի՞նչ է նշանակում պատմական արդարությունը վերականգնել: Եկեք պատկերացնենք ուղղակի, թե մենք եթերում չենք, Դուք որպես քաղաքացի, պատմական արդարությունը ո՞նց ենք ընկալում, կամ կներեք, ես Ձեզ դժվար վիճակի մեջ չդնեմ, նույնիսկ էական չէ՝ ոնց ենք ընկալում, մեր միջավայրը ո՞նց է ընկալում պատմական արդարությունը: Ասում ենք՝ Հայաստանի Հանրապետությունը, ըստ էության, ՀԽՍՀ տարածքում հռչակում է անկախություն և ասում է, որ մենք պետք է վերականգնենք պատմական արդարությունը, կամ գուցե հռչակագրի ձևակերպումը մի փոքր այլ կերպ է:

Հանրային Ռադիո – Պետություն ունենալու նպատակադրումով:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Բայց ինչպես է ընկալում մեր միջավայրն այդ մեր ուղերձներին: Եվ ես էլի եմ ասում՝ մենք անընդհատ ասում ենք՝ Ադրբեջանը ոնց է ընկալում, Թուրքիան ոնց է ընկալում, իսկ ինչի՞ հարց չենք տալիս՝ Վրաստանը ո՞նց է ընկալում: Ինչի՞ մենք մեզ հարց չենք տալիս՝ ինչո՞ւ Վրաստանը պաշտպանական ոլորտի խորը հարաբերություններ ունի Ադրբեջանի և Թուրքիայի և ոչ թե Հայաստանի հետ: Կապ կարո՞ղ է սա ունենալ այն ուղերձների հետ, որոնք մենք հղել ենք, որոնք մենք դրել ենք մեր պետության հիմքում:

Հաջորդ հարցը: Մենք այսօր հռչակագրի հետ մեր հարաբերություններն իրոք պետք է կարգավորենք: Հիմա հարց՝ մեր պետական քաղաքականությունն արդյոք պիտի հղվի դրա վրա և արդյոք մեր պետական քաղաքականությունները պետք է այդ ուղերձով առաջնորդվեն և պետք է ելնեն Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի և Հայաստանի Գերագույն խորհրդի՝ Ղարաբաղի և Հայաստանի վերամիավորման որոշման վրա: Սա քաղաքական ընտրության հարց է: Եթե այո, սա նշանակում է, որ մենք խաղաղություն երբեք չենք ունենա: Ավելին, սա նշանակում է, որ մենք հիմա կունենանք պատերազմ, որովհետև էլի եմ ասում՝ տնտեսությունը տեսեք ինչ լավ աճում է, հիմա մեր բանակը կուժեղացնենք, և ակնհայտորեն բոլորը տեսնում են, որ մենք բանակի վերափոխման վրա շատ լուրջ ռեսուրսներ ենք ծախսում: Այսինքն՝ մենք հռչակում ենք, ասում ենք, որ հիմա բանակն ուժեղացնում ենք և գնանք իրագործենք մեր հռչակագրի դրույթները: Եթե մենք այսպես ենք ասում, սա ի՞նչ է նշանակում: Սա նշանակում է, որ մեր հարևանները դաշինք են ձևավորելու մեզ ոչնչացնելու համար, որովհետև մենք հռչակել ենք, որ առնվազն մենք իրենց հետ թեմա ունենք: Երկրորդ պահը՝ այն, ինչ ես ասում եմ, իմ ասած այս խոսույթի զարգացումը և ընկալումը ժողովրդի շրջանում, դա Հայաստանն ուժեղացնելո՞ւ է, թե թուլացնելու է: Միանշանակ Հայաստանն ուժեղացնելու է, որովհետև եթե մենք հենվում ենք այս խոսույթի վրա և սա ընտրում ենք որպես երկարաժամկետ ռազմավարություն, մենք զենք ձեռք բերելիս էլ խնդիր չենք ունենա կամ քիչ խնդիր կունենանք կամ մենք զենք ներմուծելիս էլ քիչ խնդիր կունենանք, որովհետև բոլորը կընկալեն, որ այդ զենքը մենք չենք բերում իր համար:

Հանրային ռադիո - Հարձակվելու համար:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Պատկերացնո՞ւմ եք՝ մենք ուրիշի տարածքով զենք ենք բերում, մարդը պիտի մտածի՝ լավ, այս զենքը թողնեմ անցնի, սա գնում է, ինձ վրա հարձակվում է, ինչի՞ թողնեմ ես: Մենք անընդհատ ամեն ինչ նայում ենք Ադրբեջանի, Թուրքիայի տրամաբանությամբ: Հայրենասիրության մոդելի խնդիր կա, որովհետև մեզ թվում է, որ այս աշխարհում մենք ենք, Թուրքիան ու Ադրբեջանը, «Մենք ենք մեր սարեր»-ի մենք ենք, Ավստրիան ու Ամերիկան: Հիմա շատ հետաքրքիր բան է՝ մենք միշտ այդ եռանկյունու, այն դեպքում Սովետական Միությունն էր մենք, հիմա մենք ենք՝ Հայաստանի Հանրապետությունը, Ադրբեջանն ու Թուրքիան, վերջ էլ ուրիշ երկիր չկա աշխարհում: Այս նրբությունների մասին եմ ես ասում:

Հաջորդը՝ էլի շատ կարևոր մի բան: Այն, ինչ ես ասում եմ՝ մեր պետությունն այս առաջարկվող խոսույթն իրագործելու դեպքում ուժեղանալո՞ւ է, թե թուլանալու է: Միանշանակ ուժեղանալու է: Իսկ, կներեք, Ադրբեջանն ուզո՞ւմ է, որ մեր պետությունը ուժեղանա: Իհարկե, չի ուզում, որովհետև նա՝ ա) թշնամանքի խորը զգացում ունի մեր նկատմամբ և ինքը բացի ռազմավարական և այլ բաներից, ուզում է մեզնից վրեժխնդիր լինել: Եվ, հիմա, երբ ինքը տեսնում է, որ Հայաստանում խոսույթ է ձևավորվում, որը հնարավոր է, որ իրագործվի և որի արդյունքում Հայաստանի Հանրապետությունը կուժեղանա, ինքը պետք է ամեն ինչ անի, որ դա ընդհակառակը՝ Հայաստանի թուլացման պատճառ դառնա: Ու ինքն ի՞նչ պիտի ասի, պիտի ակնարկ անի, ասի՝ դե մեր պահանջով են այս ամեն ինչն անում: Ես ինչի էի ասում՝ մենք երկուսով ենք խոսում, սա մեր ներքին խոսակցությունն է, ինքն անընդհատ ուզենալու է մեր խոսակցության սեղանի շուրջը նստել, որ մեր խոսակցությունը մեզ հետ տեղի չունենա: Մանավանդ, որ հասկանալիորեն Հայաստանում կան ուժեր՝ մի մասն անկեղծ, օբյեկտիվորեն, մյուս մասը՝ ուղղորդմամբ, որոնք չեն ուզում, որ այս բովանդակությունն ընկալվի, նրանք ուզում եմ ասել՝ այս կառավարությունն ինչ անում է, անում է Ադրբեջանի պահանջով, Ադրբեջանի համար, Ադրբեջանի օրակարգն է բերում: Ուղղակի հիշեցի, այս տրամաբանության մեջ բաներ կան, որ հասկանո՞ւմ եք, ես ինքս ինձ վրա զարմացած եմ, թե ես ինքս ինչպես դա չեմ նկատել՝ այս ամեն ինչի մասին այսքան երկար ժամանակ մտածելով ու խոսելով: Նախորդ օրն իմ աչքին ընկավ մեր Բանակի օրվա հետ կապված էմբլեմը ու հետո ես հիշեցի, որ մենք բոլորս չենք ասում Հայաստանի Հանրապետության բանակ, մենք ասում ենք Հայոց բանակ: Ու մենք չենք նկատում դա, հասկանում ենք, որ դա մեզ համար այնքան սովորական բան է:

Հանրային ռադիո - Ինչպես Հայաստանի պատմություն, Հայոց պատմություն;

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Բայց տարբերությունը ո՞րն է: Մեզ համար դա խնդիր չէ, մեզ համար հենց այդպես էլ պետք է լինի: Բայց եկեք կողքից նայենք, ասենք, մի րոպե՝ Հայաստանի Հանրապետությունն ինչի՞ իր բանակը չի անվանում Հայաստանի Հանրապետության բանակ, այլ Հայոց բանակ, հայերի բանակ: Բայց, կներեք, հայեր կան ամեն տեղ. հայեր կան Թուրքիայում, հայեր կան Իրանում, հայեր կան Վրաստանում, ամեն տեղ: Այսինքն՝ մի րոպե, այս բանակն այն հայերի բանակն է, այն հայերի ինչի՞ն է պետք բանակը: Պատկերացրեցի՞ք: Լավ, ամենահեռու երկրի անունը տամ, որ բան չլինի՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հայերին բանակն ինչի՞ համար է պետք: Հասկանո՞ւմ եք, ընկալման ինստիտուցիոնալ մակարդակներ կան, որ երկրները բառերը, խոսույթները, գործողությունները, ժեստերն ընկալում են ինստիտուցիոնալ մակարդակով: Եվ ի՞նչն է իմ ասածը: Իմ ասածը հետևյալն է, որ մենք պետք է կառավարենք մեր նկատմամբ գոյություն ունեցող ագրեսիվությունը, բայց նախ պետք է հասկանանք, թե ինչն է այդ ագրեսիվության պատճառը, որովհետև ես Ձեր փոխարեն լինեմ, կասեմ մի րոպե, Դուք տեսե՞լ եք, թե Ադրբեջանն ինչ է ասում, տեսե՞լ եք՝ Ադրբեջանն ասում է «Արևմտյան Ադրբեջան», «Զանգեզուրի միջանցք», «Երևանը ադրբեջանական քաղաք» և այլն: Այո, ես տեսել եմ և հասկանալիորեն, դա մեր օրակարգի անբաժանելի մաս է, բայց ես ասում եմ՝ եկեք մենք խոսենք մեզ հետ և մեր մասին, որովհետև երբ մենք մեզ հետ և մեր մասին խոսակցությունը կարողանանք ճիշտ հունի մեջ դնել, մեր այդ սպառնալիքները կառավարելու ընդունակությունն ու գործիքներն ավելի կմեծանա: Այսինքն՝ այդ կարմիր շորի հարցն է պետք լուծել, բայց կարմիր շորը փոխելով այլ երանգի շորով՝ մենք երաշխիք չենք ստանում, կարմիր շորով մենք նեգատիվ երաշխիք ենք ստանում, մյուս շորով մենք շանս ենք ստանում, բայց ոչ երաշխիք: Եվ եթե գրագետ գործենք՝ այդ շանսը կդարձնենք երաշխիք:

Հանրային ռադիո – Մի շարք կարևոր հարցեր ունենք քննարկելու: Պարոն վարչապետ, այս ամեն ինչի մասին, ինչ խոսեցինք, սրանք անվտանգության ապահովման, մեծ հաշվով, փափուկ ուժի, փափուկ միջոցների կիրառման մասին է, մինչև խոսենք կոշտ ուժի մասին: 2020-ի պատերազմը փոխեց մեր անվտանգային ողջ ճարտարապետությունը: Դրա մասին մենք խոսեցինք: Մինչ այդ գործող անվտանգության մեր ռազմավարությունը որքանո՞վ է պիտանի և արդյոք մենք այսօր կարող ենք ասել, որ ունենք գործուն ռազմավարություն, որն արդեն ունակ է արդեն այսօրվա անորոշ աշխարհում ապահովել մեր անվտանգությունը, նաև սպասարկել մեր առաջ կանգնած այս անվտանգային մարտահրավերները: Սրա մասին էլ խոսենք:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Ոչ, այսօր ունեցած ազգային անվտանգության ռազմավարությունը չի հասցեագրում այն հարցերը, որոնք կան: Իմիջիայլոց՝ ես Ձեզ ասեմ, հիշում եմ ազգային անվտանգության ռազմավարության քննարկումները և իմ զգացողություններն այդ ռազմավարությունն ընդունելու ժամանակ: Այս, ինչ խոսեցինք, այն ժամանակ այս զգացողությունը, այս լարումը եռում էր մեր մտքերում, մեր գիտակցության մեջ: Բայց ակնհայտ է, որ մենք պետք է ունենանք ազգային անվտանգության նոր ռազմավարություն և ազգային անվտանգության մեր նոր ռազմավարությունը պետք է արտահայտի այդ իմ ասած բովանդակությունը, արտահայտի պետության լեգիտիմ տարածքային ամբողջականության շրջանակները և շահերը պաշտպանելու տրամաբանության մեջ: Օրինակ, ինքը, ճիշտ է, ուղիղ անվտանգային օրակարգում չի ընկալվում:

Այս վերջին շրջանում շատ ենք խոսում նաև պետության և պետական շահի մասին, հնչում է չէ՞ ու անընդհատ: Իմիջիայլոց, այս հակադրությունն էլ կա, որն ամենասուրն է արտահայտվում մեր լեզվամտածողության բերումով՝ ազգային շահ և պետական շահ, ազգ և ժողովուրդ: Գիտեք ի՞նչ, սա անընդհատ քննարկել ենք, ժողովրդի գիտակցության մեջ էլ դա արտահայտվել է, բայց մենք նաև մեր ժողովրդի արտահայտությունների նկատմամբ ուշադիր չենք: Օրինակ՝ ժամանակին, ես հիշում եմ, չգիտեմ հիմա մարդիկ դա օգտագործո՞ւմ են: 90-ականներին մարդիկ շատ էին օգտագործում, ասում էին՝ այս ազգն այս ժողովրդի ձեռքը կրակն է ընկել, կամ այս ժողովուրդն այս ազգի ձեռքը կրակն է ընկել: Ո՞նց են ստեղծվում այս խոսույթները: Հասկանո՞ւմ եք, ինքն իրականում այսօրվա քննարկման թեմայի հետ շատ կապ ունի: Բայց հետաքրքիր է՝ ով և ոնց է ստեղծել այս արտահայտությունը, որն ընկալվում է որպես անեկդոտ կամ զվարճալի շուտասելուկ, բայց ինքն իրականում շատ լուրջ հոգեբանական և քաղաքական շերտեր է բերում:

Եվ, այս վերջին շրջանում նաև դրա մասին մի քանի անգամ հրապարակային արտահայտվելու առիթ եմ ունեցել: Օրինակ, տեսեք ասում ենք՝ մենք պետք է առաջնորդվենք պետական շահով: Իսկ պետական շահը ո՞րն է: Իմ մեկնաբանությունը, որը նաև ես պրակտիկայում, այսինքն՝ վարչապետի տեսակետից, այս բոլոր աղետների միջով անցնելով, ես վստահ չեմ կամ չեմ հավակնի բացարձակ ճշմարտություն կրողի դերին, բայց առաջարկում եմ, որ մենք այս թեման քննարկենք. ես եկել եմ այն համոզման, որ Հայաստանի պետական շահը Հայաստանի տնտեսական զարգացումն է և ընդհանրապես՝ զարգացումը, որովհետև այն, ինչ մենք խոսում ենք՝ բանակ, կրթություն, սահմանների անվտանգություն, ինքը կոնկրետ բյուջետային ծախս է:

Հանրային ռադիո – Տնտեսությունն անվտանգային ամենակարևոր կոմպոնենտներից մեկն է, որը կարող է ապահովել մյուս ճյուղերի անվտանգությունը:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Դուք ավելի լայն կոնտեքստում եք ասում, որովհետև, այո, տնտեսությունը նույն պատերազմական իրավիճակում շատ կարևոր է չէ՞՝ առաջնագիծ ով է հասնելու կամ թիկունքում մարդիկ աշխատելո՞ւ են, թե չէ:

Հանրային ռադիո – Ինչքան փող ես կարողանում աշխատել...

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Բայց պատերազմական վիճակում այդ պահին բացի փողից, որովհետև խնդիր կա չէ՞, ենթակառուցվածքները խոցվում են, դու պիտի կարողանաս մարդկանց, թիկունքի բնականոն գործունեությունը շատ թե քիչ ապահովես, ինքը ճակատի համար պետք է արտադրի ինչ-որ բաներ, սկսած հագուստից, վերջացրած առողջապահություն, դեղեր, սնունդ և այլն: Բայց այսօրվա իրավիճակում տնտեսական զարգացումն է Հայաստանի շահը, որովհետև տնտեսական զարգացմամբ է, որ դու ունենում ես ենթակառուցվածքներ և բյուջետային միջոցներ: Օրինակ՝ մենք զինվորականների աշխատավարձն ենք բարձրացնում: Ինչի՞ հաշվին պիտի բարձրացվի: Եթե պետական բյուջեում եկամուտ չկա՝ չես կարող զինվորականի և որևէ մեկի աշխատավարձը բարձրացնել, չես կարող զենք, զինամթերք ձեռք բերել, չես կարող կրթությունը ֆինանսավորել, որպեսզի զինվորականը, սպան պատշաճ կրթություն ունենա, բժիշկը, մեկը, մյուսը...

Հանրային ռադիո – Ընդհանրապես 2020-ը վերանայեց չէ՞ մեր գոյաբանական կոնցեպտը՝ ստիպելով մտածել պաշտպանական և անվտանգային մեր համակարգը սեփական հնարավորությունների հաշվին կառուցելու մասին: Այս առումով ունե՞ք անվտանգության բանաձևի Ձեր կոնցեպտը, Ձեր մոտեցումը:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Եթե Ձեր ասածը ճշմարտություն չլիներ, այսօր մենք այս հարցերը չէինք քննարկի: Այս ամբողջ խոսակցությունը դրա մասին է իրականում, որովհետև տեսեք, այստեղ կոմպոնենտներ կան: Ո՞րն է այդ կոմպոնենտների առանցքների առանցքը: Այդ կոմպոնենտների առանցքների առանցքը, որպեսզի մաքսիմալ պոլիտկոռեկտ ձևակերպեմ, հետևյալն է՝ մենք Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության անդամ ենք և Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրն էլ միջազգայնորեն ճանաչված կոնֆլիկտ է, մենք Հայաստանի անվտանգության առումով խնդիր չունենք, և հետևաբար՝ պետք է կենտրոնանանք Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգությունն ապահովելու վրա: Ըստ էության, խորքում կոնցեպտը սա է եղել, եթե նույնիսկ դա չի հռչակվել, չի հայտարարվում, դա այդպես է: Եվ սա այդպես է ոչ թե տեսական մակարդակում, սա այդպես էր ապացուցելիության մակարդակում:

Բայց պարզվեց, որ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունը ոչ միայն չի պատրաստվում Հայաստանի անվտանգության ապահովման առումով պատասխանատվություն ստանձնել, այլև վճռական պահին Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունն ասում է՝ դուք տեսեք, ձեր խնդիրները լուծեք: Այս ամբողջ խոսակցության հետ դա կապ ունի, որովհետև վերջին հաշվով, եթե դուք հարցնեք՝ այս ինչի՞ մասին է խոսքը, այս ի՞նչ ենք մենք քննարկում: Մենք քննարկում ենք կոնկրետ մեր տարածաշրջանում, մեր միջավայրում հնարավորինս քիչ արտաքին օգնություն ստանալու անհրաժեշտությամբ գոյություն ունենալու և լինելու բանաձևը: Մենք սա ենք քննարկում: Այսինքն՝ եթե հիմա Ձեր հարցի տրամաբանությամբ մեկնաբանեմ այն, ինչ ես հիմա ասացի, ես հետևյալն եմ ասում՝ ասում եմ, եկեք, ստեղծենք բանաձև, որը մեզ հնարավորություն կտա այստեղ, այս միջավայրում, այս պայմաններում հնարավորինս ինքնուրույն ապրել և հնարավորինս ինքնուրույն անվտանգություն ապահովել:

Հանրային ռադիո – Եկեք բանաձևերից մեկի մասին խոսենք: Խոսքը համապարփակ պաշտպանության և անվտանգության մասին հայեցակարգի մասին է: Համապարփակ պաշտպանության կայացման թեմային մենք մեր հաղորդումների ընթացքում բազմիցս անդրադարձել ենք տարբեր փորձագետների հետ: Իհարկե, մի հարց՝ ճի՞շտ եմ տեղեկացված, որ Դուք հավանություն եք տվել դրա մասին հասարակական կառույցների հեղինակած հայեցակարգին, և այն ընթացակարգային ի՞նչ փուլում է:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Ոչ միայն ես, այլ նաև Անվտանգության խորհրդում է դա քննարկվել, և Անվտանգության խորհրդում դա հաստատվել է: Դա ինչի՞ մասին է, որ յուրաքանչյուր քաղաքացի, յուրաքանչյուր պետական և մասնավոր կազմակերպություն անհրաժեշտության դեպքում պետք է իմանա իր անելիքը, թե ինչ պետք է ինքն անի երկրի պաշտպանունակությունն ապահովելու համար: Ինքը շատ հետաքրքիր կոնցեպտ է, և մի շարք երկրներում դա կիրառվում է:

Հանրային ռադիո - Դրանցից մեկի մասին խոսել եք ասուլիսում՝ շվեյցարական մոդելի մասին է խոսքը:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Եթե Դուք ինձ հարցնեք, թե ո՞րը պետք է լինի մեր առաջին քայլը այդ ռազմավարությունն իրագործելու ճանապարհին, ես պետք է ասեմ, որ կեղծիքը պետք է հաղթահարենք։

Հանրային Ռադիո - Ո՞ր կեղծիքի մասին է խոսքը։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Նախորդ օրը Բանակի օրվա հետ կապված ես դրան անդրադարձա։ Տեսեք, համապարփակ անվտանգության և պաշտպանության համակարգն ասում է, որ մեծ հաշվով կամավորության հիմունքներով ամբողջ հանրությունը պետք է ներդրում ունենա անվտանգության ապահովման գործում։ Բայց այն պայմաններում, երբ զորակոչի ենթակա տարիքային խմբի անձանց կեսից քիչն է զորակոչվում բանակ, այս պայմաններում մենք անկեղծ չենք, երբ ասում ենք, որ մենք այսպիսի ռազմավարություն կարող ենք իրագործել առանց այդ կեղծիքի խնդիրը լուծելու։ Դրա հետ 2020 թ.-ին էլ ենք բախվել։ Երբ այսպիսի հարմարավետ ստուդիաներում կամ սեղանների շուրջ նստած մենք պատրաստ ենք ամեն ինչ անել հանուն մեր երկրի պաշտպանության, բայց երբ գալիս է պահը՝ պարզվում է, որ այնուամենայնիվ, չեմ ասում բացարձակ, մեր ասածի շատ քիչ հատվածն ենք պատրաստ։ Մեր Սահմանադրությունն ասում է, որ յուրաքանչյուր քաղաքացի պարտավոր է պաշտպանության գործում իր ներդրումն ունենալ։ Դա Սահմանադրություն է, բայց հասկանո՞ւմ եք՝ տեղի չի ունեցել։

Հանրային Ռադիո - Ի՞նչպես համախմբել ժողովրդին այդ գործին ։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Պետք է խոսել մարդկանց հետ։ Կներեք հույս ունեմ անհամեստ չի հնչի, օրինակ, 2018 թվականին մենք ի՞նչպես ենք Հայաստանում հեղափոխություն արել՝ մարդկանց հետ խոսելով։ Ես մեր քաղաքական ժողովներում անընդհատ դա եմ ասում իմ կուսակից ընկերներին. պետք է ֆիքսենք 2018-ից հետո, 2020-ի պատերազմից առաջ, պատերազմից հետո հատկապես, ի՞նչ խնդիր էին ուզում լուծել մեր քաղաքական հակառակորդները։ Նրանք ուզում էին այնպես անել, որ մենք ժողովրդի հետ չկարողանանք խոսել, որովհետև ժողովրդի հետ խոսելը մեր միակ գործիքն է, մենք ուրիշ գործիք չունենք։

Հայաստանն այսօր ժողովրդավար երկիր է, այսօր Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացուն ոչ մի բան չես կարող հարկադրել։ Ժողովրդի հետ հարաբերվելու, այսպես ասած ազդեցություն ունենալու մեր միակ գործիքը խոսելն է։ Պետք է խոսենք և ես դրա համար եմ նաև որոշում կայացրել, որ ամեն ինչի մասին պետք է խոսել ժողովրդի հետ։ Մենք ինչքան ասում ենք, որ մենք իրար հետ ենք խոսում, այստեղ ենք խոսում, բայց պարզ է, որ այս եթերը լսելու է նաև արտաքին աշխարհը։ Այնուամենայնիվ, սա մեր ներքին խոսակցությունն է, մենք պետք է չթողնենք, որ դրսից այս խոսակցությանը խառնվեն, որովհետև ուզենալու են խառնվել։

Ինչո՞ւ եմ ասում, եթե այս խոսակցությունը մեզ տանելու է դեպի մեր դիմակայունության մեծացման, պետք է ամեն ինչ անեն, որ այդ խոսակցությունը տեղի չունենա։ Մեր թույլ տեղերը գիտեն չէ՞, Ադրբեջանն ի՞նչ պետք է ասի, պետք է ասի հաղթեցի, չգիտեմ՝ երկաթե բռունցքն ու չգիտեմ ինչ արեցի, հիմա ես Հայաստանին պարտադրում եմ այս կամ այն, որ մեր ներսում հակադրություն առաջանա և մենք մնանք այդ փակուղու մեջ։ Ի՞նչ խնդիր է նա լուծելու, ինչպես մենք ունենք լեգիտիմության խնդիր, նույնպես էլ ինքն ունի իր պոտենցիալ ագրեսիան մեր նկատմամբ լեգիտիմացնելու խնդիր։ Եվ նրան պետք է, որպեսզի այդ լեգիտիմությունը լինի լիարժեք, իսկ ինքը եթե ունի ագրեսիվ նկատառումներ, իսկ այդպես է երևում, որ ագրեսիվ նկրտումներ ունի, այդ ագրեսիվ նկրտումներն իրագործելու համար պետք է, որ մենք հենց իրեն տանք այդ լեգիտիմությունը։

Դրա համար ինքն ամեն ինչ պետք է անի, որ այս դիսկուրսը Հայաստանում տեղի չունենա, Հայաստանում տեղի ունենա հակառակ դիսկուրսը, որ ժամանակ առ ժամանակ, որի անունը նրանք այնտեղ դրել են ռևանշիզմ, որ այ տեսեք՝ Հայաստանում կան ուժեր, նույնիսկ իշխանության ներսում և նույնիսկ տարբեր տեղերում, որոնք սպառնում են մեր անվտանգությանը, որպեսզի ինքն իր ագրեսիան արտաքին աշխարհի և ներքին լսարանի համար լեգիտիմացնի։ Իսկ ո՞վ է ասում, որ Ադրբեջանի ժողովուրդը պատերազմ է ուզում, ոչ մի ժողովուրդ էլ պատերազմ չի ուզում, բայց եթե կան ագրեսիվ պլաններ, ի՞նչ պետք է անի, եթե կան այդպիսի պլաններ, պետք է կառավարությունը իր ժողովրդին համոզի, որ եթե այդ ագրեսիան մենք չանենք, ուրեմն մենք ենք դառնալու ագրեսիայի զոհ։

Հանրային Ռադիո -Պարոն վարչապետ, մի թեմայից էլ եմ ուզում խոսենք, հանրային դիսկուրսում փորձագետից մինչև սիրողական մակարդակ, աստիճանաբար հասարակական կոնսենսուս է կարծես ձևավորվում պետական համակարգի ու, մասնավորապես, պաշտպանության և անվտանգության ոլորտում արմատական ինստիտուցիոնալ փոփոխությունների անհրաժեշտության մասին։ Արդյոք գործադիրում նույն կերպ են մտածում։ Դուք դրա մասին խոսեցիք նաև Բանակի օրվա ելույթի ժամանակ։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Կարծում եմ, որ այդ օրակարգը կառավարությունն է ձևակերպել։ Այդպիսի բառեր այդպես հեշտ չէ ասել, եթե Ձեզ թվում է, թե հե՞շտ է Բանակի օրվա առիթով մեր զինվորականների և պետական կառավարման մարմինների ներկայությամբ ասել, հրապարակային հե՞շտ է այդպիսի բառեր ասել։ Գնալ կանգնել Բանակի օրվա առիթով բեմին և հրապարակային ասել՝ բանակը էժանագին կենացների օբյեկտ պետք է չլինի և այդպիսի մի ձևակերպում, եթե դա Ձեզ թվում է՝ հեշտ է ասել, դա դժվար է ասել։ Ինչպես ասում են, գնալ և տոնական օրը մթագնել այս կարգի շեշտադրումներով։ Գնալ ասել, որ մեր զինվորական հանրության բժշկական ներկայացուցիչները հակապետական դաշինք են ձևավորել և պետության քայքայման խնդիր են լուծում, գնալ դա ասելը մի մտածեք, թե հեշտ է, ամենատարբեր պատճառներով դա հեշտ չէ։ Այդ օրակարգը մենք ենք բերել, մենք ասում ենք՝ ժողովուրդ, կենաց խմելու փոխարեն եկեք արձանագրենք, որ մեր բանակում այն ստանդարտները, որ ունեցել ենք 1996 թ.-ին՝ այդ ստանդարտը գուցե թե նորմալ է եղել, բայց մենք 2000-ականներին շարունակել ենք մնալ 1996-ի ստանդարտի մեջ և դրանք հուսահատ կերպով հնացած են։

Հանրային Ռադիո - Ի՞նչով կպայմանավորեք, այդուհանդերձ, առայժմ Հայաստանի Զինված ուժերի ռեֆորմների հայեցակարգի բացակայությունը, հաշվի առնելով, որ Կառավարության 2021-2026թթ. կատարողական լոկալ որոշման համաձայն, դեռևս 2022թ. հունվարին պետք է պատրաստ լիներ «Պաշտպանության մասին օրենք»-ի նոր նախագիծը։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – 2022 թ.-ի հունվարին այդ հայեցակարգը պատրաստ էր, բայց 2022 թ.-ի ձմռանը տեղի ունեցան իրադարձություններ, որոնք ակնհայտ դարձրին, որ այդ հայեցակարգով չենք կարող առաջ գնալ, և մենք հիմա պետք է ոչ միայն ունենանք հայեցակարգ, այլ պետք է հասկանալ նաև, թե այդ հայեցակարգի իրագործումը որքանով է իրատեսական, այդ թվում՝ ռազմատեխնիկական ոլորտում համագործակցության վերաբերյալ։ Մենք պետք է հասկանանք ում հետ իրատեսորեն կարող ենք ունենալ ռազմատեխնիկական և պաշտպանական բնույթի հարաբերություններ։ Այդ խնդիրը նախկինում հեշտ էր, որովհետև այդ հարցը չկար և հայեցակարգ ստեղծելու մեջ էլ բարդություն չկար։ Նախկինում մեր պաշտպանական ոլորտի հարաբերությունների 95-97 տոկոսը Ռուսաստանի Դաշնության հետ էր, հիմա այդպես չի կարող լինել և օբյեկտիվ, և սուբյեկտիվ պատճառներով։ Հիմա պետք է հասկանանք այս հայեցակարգի մեջ ի՞նչ հարաբերություններ ենք ունենում Հնդկաստանի հետ։

Հանրային Ռադիո - Դիվերսիֆիկացիայի մասին է խոսքը:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան – Դիվերսիֆիկացիան՝ դա վերնագիրն է։ Դիվերսիֆիկացիա մարդիկ ընկալեցին, երեք անգամ դա կլսեն, բայց չորրորդ անգամից կասեն՝ հասկացանք, մի հատ կոնկրետացրեք դիվերսիֆիկացիան ի՞նչ է նշանակում։ Օրինակ, Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ ի՞նչ անվտանգային հարաբերություններ ենք ունենալու, ունենալո՞ւ ենք, թե չենք ունենալու։ Վրաստանի հետ ի՞նչ անվտանգային հարաբերություններ ենք ունենալու, ունենալո՞ւ ենք, թե՞ չենք ունենալու։ Միացյալ Նահանգների հետ ի՞նչ անվտանգային հարաբերություններ ենք ունենալու, ունենալո՞ւ ենք, թե՞ չենք ունենալու։ Ռուսաստանի հետ մեր անվտանգային հարաբերությունները փոխվելո՞ւ են, թե՞ չեն փոխվելու, ո՞նց են փոխվելու։ Հիմա մենք մնո՞ւմ ենք ՀԱՊԿ-ի անդամ, թե չենք մնում ՀԱՊԿ-ի անդամ։ Մենք Ֆրանսիայի հետ ի՞նչ հարաբերություններ ենք կառուցում։

Այստեղ խնդիրը հետևյալն է, որ այդ հայեցակարգն ինքը որպես դեկլարացիա արդեն հռչակված է, և մենք պետք է ձևակերպենք այնպիսի հայեցակարգ, որի իրագործման շուրջ առնվազն ունենք պայմանավորվածություններ, և ես կարծում եմ, որ մենք այո, այս տարվա ընթացքում պետք է այդ հայեցակարգն ավարտենք։ Այստեղ կոնցեպտուալ մոտեցում կա, ինքը տեսական փաստաթուղթ է, որը պետք է ընդունենք և դրա իրագործման ձևերը հասկանանք, թե ինքն, այնուամենայնիվ, 50-50 համ տեսական, համ գործնական է, որի տեսությունը կա և որի պրակտիկայի պայմանավորվածությունները որոշակի փաստաթղթերով, պայմանագրերով արդեն ամրացված են։ Տեսեք, մենք ասել ենք՝ գնում ենք պրոֆեսիոնալ բանակի։ «Պաշտպան հայրենյացը» մեր էներգիան ապահովող ծրագիրն է, որը մի հոյակապ բարեփոխում է, բայց այս ամեն ինչով այդ հայեցակարգը պետք է ունենա քաղաքական կոնտեքստ։

Այսօր մենք այդ հայեցակարգի քաղաքական կոնտեքստի մասին խոսեցինք, այդ բանակն ի՞նչ խնդիր ունի լուծելու, այդ բանակը խնդիր ունի լուծելու պատմական արդարությունն ապահովելու կամ վերականգնելո՞ւ, թե այդ բանակը խնդիր ունի Հայաստանի միջազգայնորեն ճանաչված ինքնիշխան տարածքի անվտանգությունն ապահովելու խնդիր և ոչինչ ավելի։ Եվ Ձեր արձագանքն էլ է շատ կարևոր, որովհետև կա նաև ուրիշ ճանապարհ, որ մենք ձևակերպենք՝ ինչ նկատի ունենք պատմական արդարություն ասելով։ Կարող է պատմական արդարություն ասելով նկատի ունենք հենց Հայաստանի ինքնիշխան տարածքը, պետությունը, ինքնիշխանությունը, անվտանգությունը և անկախությունը։ Այստեղ մեկ ուրիշ խնդիր էլ կա, զգույշ պետք է լինենք այն առումով, որ մենք կրկին ալեգորիաների լեզվով խոսելով պետք է ընտրենք՝ կարմիր շորը փոխո՞ւմ ենք, թե գնում ենք ցուլին բացատրենք, թե մենք ինչու ենք կարմիր շոր հագել։ Սա էլ է ընտրության հարց, և իմ ասելիքն այն է, որ մենք պետք է այս լրջության և այս մակարդակի, այս խորությամբ հարցերը դիտարկենք և քննարկենք։

Հանրային Ռադիո - Շատ հարցեր ունեի Ձեզ հղելու, պարոն վարչապետ, բայց, ցավոք, մեր ժամանակն արդեն սպառվում է, այնուհանդերձ, ես Ձեզ վերջին հարցը կհղեմ, որպես մեր հարցազրույցի վերջաբան։ Որքա՞ն ժամանակ է պետք անվտանգության այնպիսի միջավայր ունենալու համար, որպեսզի տարածաշրջանային տերությունները Հայաստանի դեմ, այսպես ասենք՝ ոտնձգություններից առաջ մտածեն դրանից իրենց համար բխող սպառնալիքների և կորուստների մասին։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Ես կառաջարկեի, որ մենք այլ կերպ մտածենք, ոչ թե ինչքան ժամանակ է պետք։ Այդ ժամանակը հիմա է, որովհետև մեզ պետք է այդ հարցը լուծենք հիմա։

Հանրային Ռադիո - Ժամանակ չունենք։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան - Ժամանակ ունենք, բայց այդ ժամանակն այսօր է, որովհետև այդ ընկալումն էլ մեզանում կա՝ դե հունվարից հետո, տոներից անցնենք, գարունը, ձմեռը...։ Ամեն պահ, ամեն վայրկյան, ամեն օր այդ ժամանակն է։ Մենք ամեն օր այդ ուղղությամբ պետք է աշխատենք, ամեն օր դրա մասին պետք է մտածենք, ամեն օր այդ ռիսկը պետք է կառավարենք և սրա համար պետք է մթնոլորտ լինի, միջավայր լինի։ Մեզ մոտ չպետք է լինի այն միջավայրը․ բա որ ես այս տատիկի գործած շորը հանեմ, պապան ի՞նչ կմտածի, բա եղբայրներս ինչ կմտածեն։ Պետք է գնալ պապայի հետ էլ, եղբայրների հետ էլ, երեխաների հետ էլ խոսել, ասել ժողովուրդ՝ այսպես է իրավիճակը։ Մեզ պետք է գնալ և կարողանալ վերադառնա՞լ, դա էլ է ընտրության հարց, այդպիսի ընտրություն էլ է լինում, որ ասում են՝ պապան էլ, երեխաներն էլ, եղբայրներն ու քույրերն էլ ասում են ոչինչ, այդ կարմիր շորը հագած գնա, անցի, կանցնես՝ կանցնես, չես անցնի՝ մի հատ լավ խաչքար կդնենք, հիմա ի՞նչ է եղել։

Հանրային Ռադիո - Շնորհակալ եմ, պարոն վարչապետ, շատ հետաքրքիր զրույցի համար։