Ազգային ժողովի մեծարգո նախագահ,

Ազգային ժողովի հարգելի պատգամավորներ,

Կառավարության հարգելի անդամներ,

նախ ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության անդամներին, որովհետև այս քննարկման ընթացքում նրանք շատ հարցերի պատասխանը տվեցին, և եզրափակիչ ելույթում ես հնարավորություն ունեմ կոնկրետանալ հարցերի կոնկրետ շրջանակի վրա: Բայց կարծում եմ, որ կարևոր է արձանագրել, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները պիտի տեսնեն, որ ամեն բառ, որ մենք ասել ենք նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում, այդ բառերը կյանքում ստանալու են իրենց կոնկրետ արտահայտությունը:

Ինչ վերաբերում է տեղի ունեցածին, ես ուզում եմ անդրադառնալ պարոն Կոնջորյանի ելույթին՝ դիրքավորվելու և խրամատավորվելու հետ կապված: Պարոն Կոնջորյան, ոչ մի անակնկալ չկա, որովհետև այն ժամանակ, երբ «Հայաստան» դաշինքի ղեկավարը հայտարարում էր, որ իրենք խորհրդարանում մանդատները վերցնելու են, հայտարարել է բառացիորեն հետևյալը. արդարացնելու համար իրենց խորհրդարան գալը, մեջբերում եմ, նա ասում է. «Սեյրան Օհանյանը մի այսպիսի հետաքրքիր օրինակ բերեց. մարտական գործողությունների ժամանակ, երբ խնդիրը չի լուծվում, բայց դու վերցնում ես խրամատներ, այդ խրամատները ոչ թե պետք է պահես, այլ ամրացնես հետագա գրոհի համար»: Բայց ես կարծում եմ, որ այն մարդիկ, ովքեր գրոհի մտադրություններ ունեն, բանախոսներից մեկի այլաբանությամբ, երբ ստանում են քաղաքական հակահարվածներ, պիտի հասկանան, որ գրոհի երազանքն իրենց մտքերից պետք է դուրս բերեն: Եվ սա, կարծում եմ, այլևս բոլորի համար տեսանելի և հստակ իրողություն է:

Ընդհանուր առմամբ, այստեղ փորձ արվեց վիճարկել, թե ընտրությունների արդյունքներով արդյոք ներքաղաքական ճգնաժամը հաղթահարվել է, թե չի հաղթահարվել: Այո, ընտրությունների արդյունքներով ներքաղաքական ճգնաժամը հաղթահարվել է: Եվ ես ուզում եմ ասել, որ մենք մեծ հաշվով ներքին մարտահրավեր չենք էլ ունեցել: Չենք էլ ունեցել: Այո, մենք ասել ենք ներքաղաքական ճգնաժամ, բայց մենք ներքին խնդիր չենք ունեցել և այսօր էլ չունենք և չենք էլ ունենալու: Եվ այն մարդիկ, ովքեր վիճարկում են՝ ներքաղաքական ճգնաժամը հաղթահարված է, թե ոչ, նրանք արտաքին ճգնաժամերի հույս ունեն, որի ֆոնին, ինչպես ճիշտ նկատվեց, փորձեն ներքաղաքական գրոհներ կազմակերպել, այնպիսի գրոհ, ինչպիսին փորձ են արել կազմակերպել նոյեմբերի 9-ին, 10-ին:

Եվ ես ուզում եմ բոլորիս ուշադրությունը հրավիրել, որ արդեն երրորդ անգամ մենք տեսնում ենք - մեկ անգամ, հիշո՞ւմ եք, մեկը կար, ասում էր՝ ես լինեի Ալիևի տեղը՝ կհարձակվեի, հետո ոչ բարով, բախտի բերմամբ, մեր ցուցակով խորհրդարանում հայտնված մեկը դրոշակ էր բարձրացնում՝ ի ցույց դնելով, թե որտեղից կարող է գործել ադրբեջանական զինուժը, հետո էլ, էլի ոչ բարով, որպես կրկին «Իմ քայլը» ցուցակով խորհրդարանում հայտնված մեկը ուրիշ տեղից էր դրոշ ցույց տալիս, թե էլ որտեղ Հայաստանը խոցելի տեղեր ունի:

Ես կարծում եմ, որ մենք պետք է սա շատ հստակ արձանագրենք. եթե ռազմական այս տերմինաբանությամբ են ոմանք հարաբերվում, եթե իրենց համար սա խրամատ է, եթե իրենց համար խրամատավորվել են, ուրեմն մենք պետք է արձանագրենք, որ մեր թիկունքում դիվերսիոն առաջապահ խմբակներ են գործում, և անհրաժեշտության դեպքում՝ այո՛, պետք է ըստ այդմ այդ գործողությունները կասեցվեն: Մեկն էլ եկել, ասում է՝ չգիտենք Սյունիքը կտրվա՞ծ է, թե՞ ոչ: Ձեզ ներկայացնում էիք որպես Սյունիքի ամենաներկայացուցիչներ: Այսինքն՝ դժվա՞ր է նիստի գալուց առաջ զանգել, իմանալ, տեղեկանալ: Տեսնո՞ւմ եք, որ դուք կապ չունեք, որ մենք ենք Սյունիքի մասին ձեզ տեղեկություն տալու և ստանալու աղբյուրը: Դուք ի՞նչ կապ ունեք ընդհանրապես Սյունիքի ժողովրդի հետ, որ ուզում էիք ներկայանալ որպես Սյունիքի «դոնկառլեոնեներ»: Հիմա մեկը փախել է Անտարկտիդա: Ինչո՞ւ Անտարկտիդա: Որովհետև այնտեղ Ինտերպոլի գրասենյակ չկա: Մյուսն էլ, որ փորձում էր իրեն ներկայացնել որպես նորօրյա Մուհամեդ Ալի, ես սպասում էի, որ նա գոնե այսօր Ազգային ժողով կգա «Ваша киска купила бы Whiskas» գրությամբ շապիկով:

Հարգելի գործընկերներ,

Փորձ է արվում ներկայացնել, թե Հայաստանի կառավարությունը ժողովրդի թիկունքում որևէ բան է արել: Ես ուզում եմ այս հարցը մեկընդմիշտ փակել և ձեր ուշադրությունը հրավիրել հետևյալին. դեկտեմբերի 19-ին ես ուղերձով եմ հանդես եկել և խոսել եմ Գորիս-Կապան հատվածում պրոբլեմների մասին: Ասել եմ, որ այդտեղ մենք խնդիր ունենք և, ըստ էության, ասել եմ հետագայում, որ մենք, այո, քաղաքական որոշում ենք կայացրել, և ես ամբողջությամբ այդ որոշման պատասախանատվությունը կրում եմ: Մեջբերում եմ դեկտեմբերի 19-ի իմ ուղերձից. «Այսօր արդեն՝ Ռուսաստանի սահմանապահ զորքեր և այլ ուժեր լիարժեք ներգրավված են Սյունիքում»- խոսքը Գորիս-Որոտան-Շուռնուխ հատվածի մասին է – «Եվ սա անվտանգային առումով բոլորովին նոր իրավիճակ է: Իհարկե, այս ամենի արդյունքում կարող են ծագել տրանսպորտային, լոգիստիկ բարդություններ, մեր որոշ ճանապարհների անխափան գործունեությունը կարող է դժվարանալ, բայց դրանք լուծելի են, և դրանց ուղղությամբ մենք ջանքեր ենք գործադրում, այդ թվում՝ եռակողմ փաստաթուղթ ունենալու միջոցով»: Սա ես եթերում եմ հայտարարել:

Հիմա դուք կհարցնեք՝ մենք արդյունքում ունեցա՞նք եռակողմ փաստաթուղթ: Ոչ, չունեցանք եռակողմ փաստաթուղթ: Փոխարենը, Պաշտպանության նախարարությունը 2020 թվականի դեկտեմբերի 19-ին հայտարարություն տարածեց, որտեղ ասվում է. «Սյունքի մարզի Գորիս-Կապան ավտոճանապարհի 21 կմ-անոց հատվածը որոշ տեղերում անցնում է վիճարկելի տարածքով: Համաձայն ձեռք բերված պայմանավորվածության՝ Գորիս-Դավիթ Բեկ ճանապարհային հատվածում երթևեկության անխափան կազմակերպման նկատառումով տեղակայվում են ռուս սահմանապահ ուժեր: Գորիս-Կապան ավտոճանապարհի 21 կմ երկարությամբ հատվածի անվտանգությունը, որն անցնում է վիճարկելի տարածքով, կապահովվի ռուս սահմանապահների միջոցով: Շփման գծի մի կողմում կտեղակայվեն ՀՀ սահմանապահ զորքերը Հայաստանի կողմից, Ադրբեջանի սահմանապահ զորքերը՝ Ադրբեջանի կողմից: Նշված ճանապարհահատվածի անվտանգությունն ապահովելու նպատակով ձեռնարկվելու են անհրաժեշտ համալիր միջոցառումներ: Առաջիկա օրերին կտրվեն հավելյալ պարզաբանումներ»: Այս թեմայի հետ կապված այս ամբիոնից փոխվարչապետ Ավինյանն է պատասխանել, Պաշտպանության նախարարն է մի քանի անգամ հայտարարություն արել, տեղի ունեցածի հանգամանքների վերաբերյալ մենք տվել ենք ամբողջական տեղեկատվություն: Չենք տվել տեղեկատվություն միայն այն հատվածների մասին, որոնք կարող էին հավելյալ ռիսկեր առաջացնել մեր ազգային անվտանգության հետ, այդ թվում՝ այսօրվա նման իրավիճակից խուսափելու համար:

Ուզում եմ հետևյալը նաև ասել՝ հիմա, որ գրել եք վիճարկելի, այդ վիճարկելին մե՞նք ենք դարձրել վիճարկելի, հարգելի գործընկերներ: Կրկին պիտի հիշեմ, որքան էլ դա տհաճ լինի, «Վարչատարածքային բաժանման մասին» օրենքը: Բայց եթե այդ օրենքն էլ մի կողմ դնենք՝ դուք գիտեք, որ 2010 թվականից եղել է Հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի նախագիծ: Հիմա կրկին, 2-3 անգամ ասել եմ, գուցե լավ չեմ միտքը ներկայացրել, բայց ոչ մի մեկնաբանության չի արժանացել: Հիմա ասում են՝ վայ, այդ ինչ անկլավների հարց է բարձրանում, այդ ինչ Տիգրանաշենի հարց է բարձրանում: Ուրեմն պատասխանեք՝ ինչո՞ւ Հյուսիս-հարավ ճանապարհը նախագծելիս այդ ճանապարհը Երասխով չի շարունակվել Տիգրանաշեն, հետո Զանգակատուն: Պատասխանեք՝ ինչո՞ւ:

Որովհետև այդ հարցերը մենք չենք բերել օրակարգ: Նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում ես 1999 թվականի փաստաթղթեր եմ կարդացել, որտեղ այս ամեն ինչը եղել է: Երբ դուք Հյուսիս-հարավի նախագիծը կազմում էիք, ինչո՞ւ Հյուսիս-հարավ ճանապարհը չէր անցնում Որոտան-Շուռնուխ հատվածով, այլ նախագծված է այնպես, որ պետք է թունելներ կառուցվեն, որը նախագիծը 2, չգիտեմ ինչ-որ տոկոսով, թանկացնում է շատ՝ և՛ տեխնիկապես, և՛ ֆինանսապես: Ինչո՞ւ չեք տարել, նախագծել այդ կողմով: Մե՞նք ենք վիճարկելի դարձրել: Ո՛չ:

Ի՞նչ է տեղի ունեցել: Տեղի է ունեցել հետևյալը՝ այն 2-3 հատվածներում -21 կմ-անոց հատվածի մասին է խոսքը - որոնք Խորհրդային Միության քարտեզներով Խորհրդային Հայաստանի տարածքից դուրս են եղել, այդ տեղերում ադրբեջանցիները եկել են, փակել են՝ որպես պատճառ բերելով, թե նախորդ գիշեր միջադեպ է տեղի ունեցել, և հայկական կողմից մարդիկ են մտել և դանակահարել են ադրբեջանցի սահմանապահներին: Մենք պաշտոնապես ասում ենք, որ դանակահարության վերաբերյալ այդ տեղեկությունն իրականությանը չի համապատասխանում: Եվ կոչ ենք անում՝ եթե ադրբեջանական կողմը հիմնավորումներ ունի, որ այդպիսի բան եղել է, կոչ ենք անում, որ փոխանցեն մեզ, որպեսզի մենք էլ հետաքննենք, հասկանանք, թե ինչ է: Բայց այն, ինչ տեղի է ունեցել, հակասում է, ինչպես գրված է Պաշտպանության նախարարության 2020 թվականի դեկտեմբերի 19-ի հայտարարության մեջ, պայմանավորվածությանը, որը ձեռք է բերվել Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև, և ամրագրվել է այդ պայմանավորվածությունը: Կրկին եմ ասում, եռակողմ պայմանավորվածություն, ինչի պատրաստման մասին ես ասել եմ, չի ստորագրվել: Սա է ամբողջ խնդիրը:

Դուք գիտեք, որ մենք նաև, անկախ այս իրավիճակներից, դեռ 2019 թվականից և առավելևս 2021 թվականին շատ ակտիվ աշխատանքներ ենք անում: Այնտեղ կա այլ ճանապարհ, մասնավորապես Կապան-Աղվանի ճանապարհը, որը մեծ տեմպերով ասֆալտապատվում է, նորմալ գրունտային ճանապարհ կա: Ես նկատի ունեմ՝ Սյունիքի մարզը, իհարկե, Հայաստանից կտրված չէ: Եվ անկախ այս իրավիճակներից՝ մենք այնպես ենք պլանավորել մեր աշխատանքները, կանխատեսել ենք, որ այսպիսի իրավիճակներ կարող են լինել և այնպես ենք պայմանավորվել, որ տրանսպորտային երթևեկությունը կարգավորենք և երաշխավորենք, և այդ աշխատանքները կշարունակվեն: Ռազմավարական առումով, իհարկե, Հյուսիս-հարավ ճանապարհի կառուցումն է լուծելու այդ հարցը, բայց ոչ ամբողջապես: Նաև Շուռնուխ և Որոտան համայնքների ճանապարհների լավարկման հետ կապված աշխատանք է սկսված, որը հիմա մենք պարզապես կարագացնենք:

Հիմա կրկին այստեղ, երեկվա ելույթներում փորձ է արվում՝ բանախոսներից մեկն ասաց, որ մեր ժողովրդի զգոնությունը բթացնելով, թե իբր ամեն ինչ լավ է, այս կառավարությունն այս ամբիոնից ելույթներ է ունենում: Մեր գործընկերները կամ գուցե չեն լսել կամ լավ չեն ընկալել՝ ընդհակառակը, մենք ասում ենք և ահազանգում ենք, որ մեր երկրի առաջ լրջագույն մարտահրավերներ կան, և նաև այդ մարտահրավերների միասնական սպասարկման նպատակով է, որ մենք արդեն ընտրություններից հետո քանի անգամ ընդդիմության մեր գործընկերներին կոչ ենք անում կառուցողական դաշտում միասին աշխատել, որպեսզի մենք միասնաբար դիմակայենք մարտահրավերներին: Այո, մենք լրջագույն մարտահրավերների առաջ ենք և այդ մարտահրավերները ոչ միայն չենք պատրաստվում թաքցնել: Երբեք չենք թաքցրել: Մենք, այո, միասնաբար պարտավոր ենք:
Ես նաև իմ ելույթում ասացի՝ այն իրավիճակում, որ մենք հայտնվել ենք, մի քանի սցենար կա: Փախչել պատասխանատվությունից, ուժ կիրառել կամ դիմել միջնորդների՝ ներքին, հանրությանը համախմբելու համար: Մենք այդ երեք ճանապարհներից ոչ մեկով չենք գնացել, մեր ժողովրդին ենք դիմել: Եվ մեր ժողովուրդը մեզ լիազորել է, տվել է մանդատ, պատվիրել է՝ գնալ և այս հարցերով զբաղվել, և մենք պարտավոր ենք դա անել: Մենք չենք պատրաստվում փախչել պատասխանատվությունից: Սա ամենակարևոր արձանագրումն է: Եվ մենք բոլորին կոչ ենք անում - մենք արտախորհրդարանական ուժերի հետ ենք համագործակցության ֆորմատներ ձևավորում, առավելևս՝ խորհրդարանական ուժերին մենք ասում ենք՝ կա խնդիր, այդ խնդիրն ընդհանուր է, եկեք, մասնակցեք դրա լուծմանը: Իրենք մեզ ասում են՝ մենք խնդիրները թաքցնում ենք, և փորձում են, իմ կարծիքով, շատ լուրջ մեթոդաբանական սխալներով հանդես գալ:

Ո՞րն է այդ մեթոդաբանական սխալը: Նրանք կառավարության ծրագրի քննարկման ընթացքում, ըստ էության, այս ամբիոնից ասացին այն, ինչ ասել են 7 ամիս: Ու վերջում էլի դիմում են հանրությանը: Եվ նույնիսկ այսպիսի շեշտադրում է հնչում՝ասվում է, դե հանրությունը գուցե այդքան էլ լավ տեղեկացված չէ: Հարգելիներս, եղել է ժամանակ, որ մեր կառավարությունն ընդհանրապես լռել է, ոչ մի բան չի ասել: Ձեր բոլոր հեռուստաալիքներով, բոլոր հնարավոր մեթոդներով ինչ սուտ ասես, ասվել է, բոլոր հնարավոր ստերը ձեր բոլոր հեռուստաալիքներով, բոլոր լրատվական ալիքներով տարածել եք: Հանրությունը տեղեկացված է ճշմարտության մասին: Գիտե՞ք՝ ասելիքի ճգնաժամն ինչից է: Որովհետև ինչ հնարավոր է ասել՝ ճիշտ, սուտ, իրենք ասել են, նոր ասելիք չեն կարողանում ձևակերպել: Եվ պրոբլեմն առաջանում է այդտեղից: Կրկին անդրադառնում են թեմաներին, որոնց բազմիցս անդրադարձել են, և որոնց մենք նույնպես բազմիցս անդրադարձել ենք, բայց ես չեմ էլ խորշում:

Այսօր եկել են, ասում են՝ Ադրբեջանից տեսեք ինչ հայտարարություններ են հնչում, Ադրբեջանի նախագահն ինչ հայտարարություններ է անում: Ադրբեջանի նախագահը նո՞ր է հայտարարություններ անում: Ադրբեջանի նախագահի հայտարարությունների վեկտորի և բովանդակության մեջ որևէ նորություն կա՞: Այդ հայտարարությունները 2012, 2013, 2014, 2015, 2016 թվականներին չե՞ն եղել: Եղել են այդ հայտարարությունները: Բայց ես կրկին ուզում եմ իմ համոզմունքն ասել, որ նաև Ադրբեջանից հնչող հայտարարությունները մեր առաջ քաշած՝ տարածաշրջանային խաղաղության օրակարգին հարվածելու և մեզ տարածաշրջանային խաղաղության օրակարգից շեղելու նպատակ ունեն:

Հարգելի գործընկերներ,

Այո, հեշտ չէ. մենք իրար հետ, որ խոսում ենք, ասում ենք, որ դժոխքի միջով ենք անցել: Մեզ պինդ նյարդեր են պետք: Մեզ շատ պինդ նյարդեր են պետք: Մենք չպետք է հույս ունենանք, որ մի օրում, մի ժամում, 6 ամսում, 7 ամսում մեզ հաջողվելու է ստեղծել լիարժեք կայուն միջավայր: Դրա համար էլ կառավարության ծրագրում գրված է, որ առաջնային խնդիրը Հայաստանի և Արցախի շուրջ իրավիճակը կայունացնելն է: Ի՞նչ է դա նշանակում: Դա նշանակում է ահազանգ մարտահրավերների մասին: Եվ այստեղ ամեն ինչին՝ միջադեպերին, որևէ բանին, չհավասարակշռված որևէ ռեակցիա պարզապես անթույլատրելի է: Այո, մեզ ամուր նյարդեր են պետք, և մենք պետք է հստակ գնանք մեր առաջադրած խաղաղության օրակարգով: Որովհետև նաև սադրանքներն արվում են Հայաստանի ներսում այդ օրակարգի նկատմամբ դիմադրություն ձևավորելու և Հայաստանին այլ սադրանքների մեջ ներքաշելու համար: Սա, իհարկե, չի նշանակում, որ մենք մեր զգոնությունը պետք է թուլացնենք, բայց մենք մեր ռազմավարական գծից պետք է չշեղվենք: Այ՛ո, Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանությունը, տարածքային ամբողջականությունը պահպանելու, պաշտպանելու բոլոր հնարավոր միջոցները ձեռնարկելով, բայց մենք պետք է հստակ արձանագրենք, որ մենք առաջ ենք գնում խաղաղության օրակարգով: Այո՛, մենք հստակ պետք է արձանագրենք, որ մենք մեր Զինված ուժերը բարեփոխում ենք ոչ թե տարածքներ նվաճելու, այլ, ինչպես խաղաղասեր ցանկացած պետություն, իր ինքնիշխան տարածքը պաշտպանելու համար: Մենք ագրեսիվ մտադրություններ չունենք մեր տարածաշրջանի որևէ պետության հանդեպ, և մենք սա հստակ պետք է արձանագրենք:

Ընդ որում, ուզում եմ ձեր ուշադրությունը հրավիրել հետևյալ փաստին. ի սկզբանե փորձ էր արվում, և սա մեթոդաբանական շատ կարևոր նրբություն է՝ իրավիճակը խորության մեջ հասկանալու համար: Եթե ուշադրություն դարձրել եք, ի սկզբանե, նաև այսօր այս դահլիճում ներկա որոշ ուժերի միջոցով փորձ էր արվում տպավորություն ստեղծել, թե դեմարկացիան, դելիմիտացիան Հայաստանի պարտադրվող օրակարգ է՝ դավաճանական օրակարգ: Երբ մենք հետևողական հստակ ասացինք, որ մենք հետևում ենք այդ օրակարգին, և մենք ենք շահագրգռված այդ օրակարգով, չե՞ք նկատել, որ այլևս Բաքվից չեն հնչում հայտարարություններ դեմարկացիայի և դելիմիտացիայի մասին: Ընդհակառակը, փորձ է արվում այդ օրակարգից դուրս բերել այդ հարցը: Ես ուզում եմ մեր թիկունքում գործող այս ներքին փոքրիկ կապերը - իհարկե, ես չեմ կարծում, որ այդ ասողները հասկանում են, թե իրենք ինչ են ասում, որովհետև, ինչպես ժամանակին եկել էին, որ մենք թղթի վրա գրենք, տանք, իրենք կարդան, իսկ հետո պարզվեց, որ այստեղ այդպիսի գործելակերպ չկա, հիասթափվեցին, գնացին: Բայց ես ուզում եմ այս ներքին կապերը, այս տրամաբանությունները մենք շատ հստակ արձանագրենք: Մենք չպետք է շեղվենք մեկ միլիմետր, որովհետև մեզ վրա դրված է պատմական պատասխանատվություն: Մեր երկրի առաջ կանգնած մարտահրավերներն այսօր ավելին են, քան կարելի է այս ամբիոնից ասել: Եվ 2018 թվականից է այդպես եղել:

Այսօր եկել են, ասում են՝ բանակցային գործընթացը ձախողել եք: Ես չեմ հոգնելու, կներեք, ձեզնից ներողություն եմ խնդրում, որովհետև ձեր ներկայությամբ երևի արդեն 50-րդ անգամ եմ ասում՝ Սերժ Սարգսյանը 2018 թվականի ապրիլի 17-ին այս ամբիոնից ասել է հետևյալը. «Բանակցային գործընթացը լավատեսություն չի ներշնչում: Ավելի հստակ կարելի է ասել, որ այդ բանակցային գործընթացն ուղղակի կանգնած է: Կանգնած է, որովհետև բանակցությունների արդյունքից Ադրբեջանի ղեկավարության ակնկալիքներն անիրատեսական են, անընդունելի մեզ համար»: Այս մարդիկ եկել են, ասում են՝ դուք բանակցային գործընթաց եք ձախողել: Դե եկեք, պատասխան տվեք, թե այդ ոնց եք բանակցային գործընթացը տարել 10 տարուց ավելի, որ հնարավորություն եք տվել Ադրբեջանին գալ սեղանի շուրջ նստել, ձեռք խփել սեղանին և անընդունելի և անիրատեսական պահանջ ձևակերպել: Սա ինչի՞ արդյունք է: Պատասխան տվեք: Մեկը կար՝ շիշը պատին էր խփում: Սրանք շշի վրա կենտրոնացած են: Արի պատասխան տուր: Այդ ինչպե՞ս ես բանակցություն տարել, որ Ադրբեջանը եկել է, նստել ու անընդունելի և անիրատեսական պահանջ է դնում:
Հաջորդ հայտարարությունը, որ արել է՝ պատգամավոր Սամվելի Նիկոյանի հարցին ի պատասխան. «Այլևս գոնե շատ տևական ժամանակ երբեք մենք չպետք է հույս փայփայենք, որ Ադրբեջանի ղեկավարությունը թողնելու է իր ուխտադրուժ մոտեցումները, թողնելու է իր ցանկությունը՝ ուժով լուծելու Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը»: Հիմա եկել են, ասում են՝ ինչո՞ւ չեք կանխել պատերազմը: Այսինքն՝ իրենք ասում են, որ մենք պետք է Ադրբեջանի անընդունելի ու անիրատեսական պայմանները ընդունեինք, և ասում են՝ Հայրենիքի 70 տոկոսը, և ասում են՝ պատերազմն ինչո՞ւ չեք կանգնեցրել: Ադրբեջանն առաջին օրվանից ասել է պատերազմը կանգնեցնելու գինը: Ասել է՝ հայկական կողմը թող ասի այն ամսաթիվը, որ օրը դուրս է գալու մեր տարածքներից - դա իրենց ձևակերպումն է - և մենք կհամաձայնվենք պատերազմը կանգնեցնել: Ես էլ այդ մասին այս ամբիոնից ասել եմ սեպտեմբերի 27-ին: Ինչո՞ւ չէին ասում՝ կանգնեցրեք: Այսինքն՝ իրենք ի՞նչ են ասում: Ասում են՝ Հայրենիքի 70 տոկոսը տայիք և կանգնեցնեիք պատերազմը: Իսկ այն ժամանակ, երբ Հայրենիքի, իրենց ասած 70 տոկոսի ավելի շատ մասը կորսված է եղել, պատերազմի կանգնեցնելն իրենք համարում են դավաճանություն:

Ու իրենք մեզ ասում են՝ ձեր ստացած ձայներից հետևություն չե՞ք անում: Մենք մեր ստացած ձայներից հետևություն անում ենք: Նախ, շատ դիպուկ նշվեց երեկ: Մի բան է՝ ընտրությունները դեկտեմբերին, երբ մարդիկ բոլորը վերադառնում են Նոր տարի անելու համար, ուրիշ բան է՝ ընտրությունները հունիսին: Այդ 90 000 թիվը, որ ասում են, 90 000 մարդու 90 տոկոսը մեր ընտրողներն են: Դուք եղել եք Մարտունի քաղաքում տեղի ունեցած մեր նախընտրական հանդիպմանը, որտեղ Երևանի Հանրապետության հրապարակի չափ մարդ էր հավաքվել և այնքան անսպասելի էր, որ ես նույնիսկ չկարողացա նորմալ ելույթ ունենալ, որովհետև այնքան էմոցիոնալ էր, որ ես կանգնեցի, մի 5 րոպե ամբիոնի մոտ խոսեցի, հետո հեռացանք: Եթե հունիսին չլիներ, այդ 90 000 մարդու առնվազն 10 տոկոսն էլի այդտեղ ներկա էր լինելու:

Իսկ դուք ձեր ստացած ձայներից հետևություններ չե՞ք անում: Ընդ որում, ուշադրություն դարձրեք, ոչ ոք չասաց՝ ընտրությունները կեղծվել են: Ասացին՝ ժողովուրդը տեղյակ չի: Իսկ այդ ի՞նչ եք վիճարկում Սահմանադրական դատարանում: Դերասանություն էի՞ք անում: Մեկը չասաց: Ես սպասում էի, որ մեկը կասի՝ ընտրությունները կեղծված են:

Գիտեք՝ ինչո՞ւ էին դիմել Սահմանադրական դատարան: Որովհետև ես 2018 թվականին ասել եմ, որ առաջին անգամ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքները չեն վիճարկվել: Նայել են, մտածել են՝ դիմենք, որ հանկարծ չասի՝ չեն վիճարկվել արդյունքները: Հետո խոսում են, հոսանքի հետ համեմատություն անում: Չեն էլ ֆիքսում, որ իրենք այստեղ չեն, իրենք չեն անցել խորհրդարան: Սովետի ժամանակ հասկացություն կար առևտրի կետերում՝ «довесок», գնից դուրս, որ մի բան էլ տալիս են: Սովետում կային ապրանքներ, որ դեֆիցիտ էր, կային ապրանքներ, որ չէին վաճառվում: Իսկ ձեր ստացած ձայներից դուք հետևություններ չե՞ք արել: Ինչքա՞ն եք փող ծախսել: Մեր իշխանության մասին ինչ ասես ասել եք: Հիմա կանանց պաշտպանության շարժում է սկսվել: Այս խմբակցության և ոչ միայն խմբակցության անդամ, կանանց հասցեին ինչ ասես ասել են, ամենավերջին բառերը: Ամենավերջին բառերը: Հետո եկել են, ասում են՝ կանանց չե՞ք պաշտպանում:
Ասում են՝ նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունից ոչ ոք տեղյակ չի եղել, էլի նույն բաներն են կրկնում: Նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունից շատերն են տեղյակ եղել: Այո, շատերը տեղյակ չեն եղել, և շատերն են տեղյակ եղել: Եվ ես ուզում եմ ձեզ ասել, որ, այո, այդ օրը ես կայացրել եմ որոշում և ինձ վրա եմ վերցրել պատասխանատվությունը: Ինձ համար ամենամեծ շոկը նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ այն էր, երբ մարդիկ՝ հիմնականում կանայք, իհարկե, քարոզարշավի ժամանակ մոտենում էին ինձ և շնորհակալություն էին հայտնում, որ ես այդ թուղթն ստորագրել եմ: Ես հասկանում եմ՝ այդ թուղթն ինչ է: Այո, և գործընկերներ կան, որ ներկա են, ասել եմ՝ ես չեմ հարցնում ոչ մեկիդ կարծիքը: Ես այս որոշումը կայացնում եմ և իմ վրա եմ վերցնում այդ որոշման ամբողջ պատասխանատվությունը, որովհետև գալիս են պահեր, որ պետք է կայացնել որոշում: Եվ ետք է կայացնել միանձնյա որոշում, այդ թվում՝ ուրիշներին այդ որոշման պատասխանատվությունից պաշտպանելու համար: Ես ինձ վրա եմ վերցրել ամբողջ պատասխանատվությունը և վերցնում եմ:

Հաջորդը՝ կրկին ասում են՝ հոկտեմբերի 19-ին զինադադարի հնարավորություն և այլն: Ասում են՝ ոչ ոք տեղյակ չի եղել: Այդ օրն Անվտանգության խորհրդի նիստ է տեղի ունեցել, այդ օրն այդ թվում իրենց, այստեղ նստած մարդիկ ներկա են եղել: Ես իրենց հրավիրել եմ, ասել եմ՝ ես այսպիսի որոշում եմ կայացրել: Ես չեմ հրավիրել ձեզ, որպեսզի դուք ինձ հետ կիսեք պատասխանատվությունը: Ես ձեզ հրավիրել եմ, որպեսզի դուք տեղյակ լինեք, որ ես այդպիսի որոշում եմ կայացրել: Բայց չի կայացել դա: Ինչո՞ւ: Կրկին նույն պատճառով՝ որովհետև այն եղած պայմաններին ավելացել են հավելյալ պայմաններ: Եվ դա ես կարող եմ ապացուցել: Ուղղակի այն նյութը, որն ապացուցման է՝ քննիչ հանձնաժողով կլինի, այդ նյութերը լրիվ կտրամադրենք, այդ նյութերը լրիվ կուսումնասիրվեն: Իզուր է այդ ամեն ինչը նորից դրվում շրջանառության մեջ:

Հաջորդը՝ այստեղ քննարկման առարկա է դարձել, որքան հասկացա, իմ հրապարակած մեր նահատակների, զոհվածների թիվը: Ես տեղյակ եմ, որ Գլխավոր շտաբի պետի տեղակալը խմբակցությունների հետ հանդիպումներում այլ թիվ է ներկայացրել: Նախ ուզում եմ ասել, որ շատ ցավալի է այս թեման, բայց ես ձեր ուշադրությունն եմ հրավիրում այն փաստի վրա, որ մենք որևէ թիվ թաքցնելու միտում չենք կարող ունենալ: Որովհետև մենք եթե ասում ենք՝ հասկանալով, որ պետք է ասենք օրինակ, 3777, այսօր իմ նախորդ ասած թվից փոփոխություն կա, որովհետև այս ընթացքում ԴՆԹ նույնականացումներ են եղել, և անտրամաբանական կլինի, որ մենք այս թիվն ասում ենք և չենք ասում, թաքցնում ենք 3800, ինչ-որ թիվ: Այնուամենայնիվ, պարոն Կարապետյան, եթե Գլխավոր շտաբի պետի տեղակալն այլ թիվ է ասել, թող գա, ինձ գրավոր զեկուցի իր ասած թիվը և հիմնավորի: Այնուամենայնիվ, ես կարծում եմ, որ պետք է հասկանանք խնդիրը: Բայց կրկին ուզում եմ ասել, որ այս պահի դրությամբ մենք ունենք 3777 զոհված: Ես հրապարակում եմ այն թվերը, որոնք հաստատված են մահվան վկայականներով, այսինքն՝ մահվան վկայականով հաստատված թիվը 3777 է՝ 3702 զինվորական, 75 քաղաքացիական, գտնվելու վայրը անհայտ համարվող անձանց թիվը՝ 243: Սա է մեր իրադրությունը, ցավալի իրադրությունը, բայց սրանք են արձանագրումները:

Հաջորդ հարցը, որին ուզում եմ անդրադառնալ, հետևյալն է. շատ խոսվեց այն մասին, որ մենք անընդհատ կոչ ենք անում, որ այլընտրանքային խափանման միջոցներ կիրառվեն, բայց չեն կիրառվում: Պարոն Վարդանյանն այդ հարցին ինստիտուցիոնալ մասով շատ լավ անդրադարձավ, բայց ուզում եմ տեղյակ պահել, որ այսօր ՀՀ պատմության մեջ Հայաստանի քրեակատարողական հիմնարկներում ամենաքիչ թվով կալանավորված անձինք կան: Այսինքն՝ երբեք Հայաստանի պատմության մեջ այսքան քիչ մարդու նկատմամբ կալանքը որպես խափանման միջոց չի ընտրվել, որքան հիմա:

Հաջորդ ուղղությունը. մտահոգություններ են հայտնվում ժամկետային զինվորական ծառայության կառուցվածքը փոխելու մեր մտադրությունների մասին: Բայց չի ասվում մեկ պարզ բան՝ 2018 թվականի դրությամբ արդեն մեր բանակի պայմանագրայինները, ըստ էության, եղել են բանակի կեսը: Բանակի անձնակազմի կեսը եղել է պայմանագրային, և այդտեղ եղել է շատ լուրջ խնդիր. մենք պայմանագրային ասելով, կրկնում եմ, ասել ենք՝ տաքսու վարորդ, հովիվ, պատշար, մենք քեզ տալիս ենք ավտոմատ, և սրանից հետո դու ամսվա մեջ 14 օր կլինես զինվոր: Այս համակարգը խնդիր է առաջացրել, և մենք ասում ենք, որ այս համակարգը պետք է փոխել այնպես, որ պայմանագրային պրոֆեսիոնալ զինծառայողի աշխատավարձը բարձրանա այնքան, որ ինքը 24 ժամ, ամբողջ շաբաթ, ամբողջ տարի լինի զինվոր ծառայության մեջ և զբաղված լինի իր մարտական պատրաստակամության բարձրացմամբ:

Հիմա, բնականաբար, հարց կհնչի՝ իսկ 3 տարվա մեջ ինչո՞ւ այդ ամենը չեք արել: Մենք այդ գործընթացը վաղուց ենք սկսել՝ 2019 թվականին ենք սկսել այդ գործընթացը: Ուզում եմ մեր բոլորի ուշադրությունը հրավիրել այն փաստի վրա, որ դա գաղտնիության տարր պարունակող գործողություններ են, ամեն ինչը չպիտի հրապարակենք: Իմիջիայլոց, դա հաջորդ մեր խնդիրն է, որովհետև լրատվական դաշտից մենք չենք էլ նկատում: Օրինակ, Ադրբեջանում բանակի հետ կապված ցանկացած ինֆորմացիա գաղտնիացված է՝ միջադեպերի, զոհերի, վիրավորների մասին, ամբողջը գաղտնիացված է: Մեզ մոտ այդպես չէ, և չեմ էլ կարծում, որ պետք է այդպես լինի, բայց ես ուզում եմ, որ մեր հանրությունը գնահատելիս այս փաստը հաշվի առնի:

Հաջորդ խնդիրը. մեզ մեղադրում են սև-սպիտակի բաժանելու մեջ: Ես ուզում եմ ասել՝ նախկին 10 տարում փոխվարչապետի պաշտոնը զբաղեցրած պարոն Գևորգյանն այստեղից հրապարակում է թվեր, որ, օրինակ, Հայաստանում կրթական աղքատությունը կազմում է 31 տոկոս, և Հայաստանում, ըստ 2019 թվականի հետազոտության, Հայաստանում մինչև 10 տարեկան դպրոցական տարեկան երեխաների 35 տոկոսը չի տիրապետում ընթերցանության կանոններին, Հայաստանում կրտսեր դպրոցական տարիքի երեխաների 7 տոկոսը չի ընդունվում դպրոց, այդ թվում՝ այդ երեխաները դպրոցական կրթություն չեն ստանում, Հայաստանում աշակերտների լայնամասշտաբ հետազոտության գնահատումները ցույց են տալիս, որ 30 տոկոսը տարրական դպրոցից հետո չի ստանում միջնակարգ կրթություն: Սա 2019 թվականի հետազոտություն է:

«Հայաստան» խմբակցության պատգամավորը, որն անհիշելի ժամանակներից եղել է փոխվարչապետ, այստեղից դա հրապարակում է, մեզ էլ ասում է՝ դուք բաժանում եք սև-սպիտակների: Սա ի՞նչ է: Սև-սպիտակի բաժանելը սա է, երբ դուք, ձեր երեխաները լոնդոններում, չգիտեմ որտեղ կրթություններ եք ստացել, իսկ այն մարդիկ, որոնց դուք ամբիոններից, հազար ներողություն, ժեխ էիք անվանում, այդ մարդիկ դպրոց գնալու հնարավորություն չեն ունեցել, որովհետև «սև» են եղել, իսկ դուք՝ «սպիտակ»: Հիմա իրենք եկել են, մեզ ասում են՝ դուք սև-սպիտակի եք բաժանում: Եթե նույնիսկ մենք սև-սպիտակի բաժանում ենք, մենք ուրիշ բան ենք ասում: Ասում ենք՝ չհամարձակվեք այս մարդկանց վերաբերվել որպես սևերի: Մենք հրավիրում ենք բոլորին՝ եկեք սպիտակեցնենք դաշտը՝ 500 մանկապարտեզ կառուցենք, 300 դպրոց, 1400 դպրոցում լաբորատորիա ստեղծենք, բարձագույն ուսումնական կրթական համակարգը բարեփոխենք, լավացնենք: Իրենք շարունակում են՝ դավաճան, հողատու: Կարծում եմ՝ պարոն Կոնջորյանը շատ մատչելի ձևով բացատրեց՝ ո՞վ, ինչո՞ւ և ինչպե՞ս է դավաճան և հողատու: Եվ ասում են՝ ինչի՞ եք դավաճան ասում: Որովհետև այնքան դավաճան եք ասել, այդ բառն արդեն շատ հանրամատչելի բառ եք դարձրել: Եթե դուք այդքան հեշտությամբ օգտագործում եք այդ բառը, ինչո՞ւ չեք մտածում, որ ձեր նկատմամբ, ընդ որում հիմնավոր, կարող է օգտագործվել: Մենք առաջարկել ենք՝ ես կառավարության նիստում, «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցությունը հենց առաջին օրվանից առաջարկել է՝ եկեք այդ դիսկուրսից դուրս գանք և զբաղվենք կոնկերտ գործով ու օրակարգով:

Այնուամենայնիվ՝ ծրագրի մասին: Ըստ էության, ծրագրի վերաբերյալ հնչել է մեկ առարկայական քննադատություն: Այդ քննադատությունը վերաբերում է ծրագրի հետևյալ հատվածին. իրավունքի գերակայությունը, օրենքի առաջ բոլոր մարդկանց հավասարությունը, հանցավորության, այդ թվում՝ կոռուպցիայի դեմ արդյունավետ պայքարը ներքին անվտանգության ապահովման կարևոր գործոն են: Այս նախադասությունը չի քննադատվել, հաջորդն է քննադատվել: Անկախ և հանրային վստահություն վայելող դատական համակարգը, արդյունավետ և որակյալ նախաքննությունը, հանրային վստահություն վայելող դատախազությունը, ժամանակակից շարժունակ ու արհեստավարժ ոստիկանությունը պիտի ապահովեն կառավարության՝ ժողովրդից ստացած մանդատի իրագործումը: Սա մեկնաբանվում է, որ կառավարությունն ասում է՝ դատական համակարգը պիտի ենթարկվի կառավարությանը: Ոչ, դա չի նշանակում:

Ժողովուրդը քաղաքական իր կամքը՝ երկրում արդարություն, օրինականություն, արդարադատություն հաստատելու, արտահայտել է «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությանը և կառավարությանը ձայն տալով: Կառավարությունն արդարադատություն իրականացնելու մանդատ և լիազորություն չունի, բայց այն համակարգերը, որոնք ունեն, այս մարդկանց ուղերձը պետք է լսեն: Ասում են՝ դատական իշխանությունն անկախ է: Այո, դատական իշխանությունն անկախ է, բայց Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրությունն ասում է՝ Հայաստանի Հանրապետությունում իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին: Հետևաբար, բոլոր իշխանությունները պետք է որևէ օրգանական կապ ունենան ժողովրդի հետ: Չի կարող ժողովրդի հետ օրգանական կապ չունեցող որևէ իշխանություն լինել՝ դատական լինի, թե այլ: Մենք ասում ենք՝ ժողովուրդը քաղաքական ընտրության ժամանակ արտահայտել է օրենքի և իրավունքի դիկտատուրա հաստատելու իր իր կամքը: Կառավարությունը դա անելու օրենսդրական լիազորություն չունի: Հարգելի դատարաններ, հարգելի դատաիրավական համակարգ, դուք դա պետք է անեք, որովհետև մենք դա ինչպե՞ս անենք: Այո, եղեք անկախ, եղեք օրինական, բայց անկախ՝ ի՞նչ նպատակ իրագործելու համար: Իհարկե, օրենքի և իրավունքի գերակայությունը հաստատելու, տվյալ դեպքում, այո, օրենքի և իրավունքի դիկտատուրա հաստատելու, այո, ընտրովի արդարադատություն չիրականացնելու կամ ընտրովի չարդարադատություն չիրականացնելու: Եվ այս ընտրությունները, ի վերջո, նաև այս կոնտեքստն են ունեցել, և նաև այդ հարցին ժողովուրդն իր քաղաքական կամքն արտահայտել է: Այո, բոլոր իրավապահ մարմինները պետք է այդ կամքի արտահայտողը դառնան Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրությամբ, օրենքներով սահմանված ձևերով: Իսկ այս ձևակերպումն այն մասին է, որ կառավարությունն այդ լիազորությունը չունի: Այո, իհարկե, մենք պետք է կարողանանք դատաիրավական համակարգի բարեփոխումների միջոցով այդ խնդիրը լուծել:

Հարգելի գործընկերներ,

Ես, այնուամենայնիվ, ուզում եմ ավարտել հենց այնտեղից, ինչով սկսել եմ: Մեզ համար, այո, ակնհայտ է, որ մեր երկիրն այսօր կանգնած է լրջագույն մարտահրավերների առաջ, և այդ մարտահրավերները ներքին չեն: Մենք ոչ մի ներքին մարտահրավեր չունենք, մեր բոլոր մարտահրավերները արտաքին են: Մենք պետք է կոնսոլիդացնենք մեր հանրությանը խաղաղության օրակարգի շուրջ: Պետք է զարգացնենք և կարողանանք պաշտպանել այդ օրակարգը և այս օրակարգի տրամաբանությամբ պետք է ապահովենք Հայաստանի Հանրապետության կայուն զարգացումը, Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի Հանրապետության անվտանգությունը և քաղաքացիների երջանկությունը: Սա այն մանդատն է, որ ժողովուրդը տվել է մեզ, և մենք պարտավոր ենք իրագործել այս մանդատը:

Ազգային ժողովի առաջին նստաշրջանն է այսօր ամփոփվում, և ես ուզում եմ երկրորդել այն խոսքերը, որն այս ամբիոնից արել են Ազգային ժողովի նախագահը, «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության ղեկավարը, և ինչի մասին ես խոսել եմ՝ ոչ Ազգային ժողովի ամբիոնից, և ինչի մասին մենք խոսել ենք Կառավարության ծրագրում:

Ատելության խոսքից, արժանապատվությունը նվաստացնող և վիրավորական խոսույթից զերծ միջավայրի ձևավորումը և այդ միջավայրի ձևավորման արդյունքում, այդ միջավայրում Հայաստանի Հանրապետության զարգացման օրակարգն սպասարկելը, այդ օրակարգի շուրջ ազգային միասնություն ձևավորելը և լավագույն ներուժը մեր ժողովրդի ու պետության այս օրակարգի շուրջ համախմբելը մեզ համար կարևոր առաջնայնություն է: Ես կրկին այս օրակարգի սպասարկման շուրջ ուզում եմ համագործակցության ձեռք մեկնել խորհրդարանական և արտախորհրդարանական բոլոր ուժերին:

Մենք պատրաստ ենք գործել ըստ այսմ, և մենք պատրաստ ենք լինել քաղաքական դաշտում՝ խորհրդարանում, կառավարությունում, ամենուր համարժեք: Մենք կլինենք համագործակցային այնտեղ, որտեղ կա համագործակցության հնարավորություն: Մենք կլինենք ծայրահեղ համբերատար բոլոր այն կետերում, որտեղ չկա համագործակցության հնարավորություն: Մենք կլինեք ծայրահեղ համբերատար սադրանքի միջավայրում և մթնոլորտում, բայց, այնուամենայնիվ, մենք չենք կարող թույլ տալ, որ որևէ մեկը փորձի ժողովրդի կողմից մեզ տրված մանդատը անարգել: Դա պարզապես անթույլատրելի է, և սա ժողովուրդը մեզ ուղղակի չի ների: Ես ուզում եմ հիշեցնել բոլորիս, թե ամենամեծ քննադատությունը, որը մենք ստացել ենք նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում, ո՞րն է եղել՝ մեզ անընդհատ քննադատել են թավիշի մեջ, անընդհատ թավշյայի մեջ, երբեմն անողնաշարություն դրսևորելու մեջ: Որքանո՞վ է դա արդար, որքանո՞վ՝ անարդար՝ ուրիշ խնդիր է: Այո, մենք պիտի ամեն ինչ անենք՝ ձևավորելու մի այնպիսի մթնոլորտ և միջավայր, որ այսպիսի հասկացությունները՝ թավշյա հասկացությունը, աչք չծակի: Բայց, ցավոք, այստեղ էլ այն դեպքն է, երբ մենք դա միայնակ անել չենք կարող: Հետևաբար, բոլորին հրավիրում ենք այսպիսի մթնոլորտ և միջավայր ձևավորելու և այս հարցում կցուցաբերենք առավելագույն պատրաստակամություն:

Ուզում եմ ելույթս ավարտել կրկին «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության բոլոր անդամներին շնորհակալության և գնահատանքի խոսքեր ասելով: Մենք իրար հետ այս ճանապարհն սկսել ենք՝ մեր աչքի առաջ երազանք ունենալով, և մենք չպետք է վախենանք գնալ այդ երազանքի ետևից:

Այդ երազանքն ազատ, ուժեղ, երջանիկ Հայաստանն է, ազատ, ուժեղ, երջանիկ Արցախը:

Շնորհակալ եմ: